عناوین مهم
غده هیپوفیز، غدهای است که به عنوان غده مادر شناخته میشود، چرا که وظیفهی کنترل بیشتر غدههای بدن به عهده این کوچولو است. به این دلیل آن را کوچولو خطاب میکنیم که به اندازه یک نخود است و در پایه مغز، پشت پل بینی و مستقیما زیر هیپوتالاموس قرار دارد.
غده هیپوفیز جزء سیستم غدد و متابولیسم بدن است و یکی از غدد درونریز به شمار میآید. سیستم غدد و متابولیسم از مجموعهای از غدد درون ریز و برون ریز تشکیل شدهاست که در کنار هم و با ترشح تعدادی هورمون بسیاری از عملکردهای بدن و همچنین متابولیسم یعنی سوختوساز بدن را تنظیم و هماهنگ میکنند. اگر در عملکرد هیپوفیز مشکلی ایجاد شود مهمترین و حیاتیترین بخشهای بدن تحت تأثیر قرار میگیرد. در واقع عملکرد غده هیپوفیز بر اندامهای حیاتی بدن مانند مغز، پوست، انرژی و متابولیسم، خلقوخو، اندامهای تولیدمثل، بینایی، رشد و موارد دیگر تأثیر میگذارد.
غده هیپوفیز، به انگلیسی Pituitary gland، ساختاری بسیار کوچک و بیضیشکل است و همانطوری که به آن اشاره کردیم در پایه مغز قرار دارد. این غده با ساختاری که به شکل یک ساقه است به غدهی هیپوتالاموس متصل است.
ارتباط بین غده هیپوفیز و هیپوتالاموس به این صورت است که در واقع وظیفه اصلی کنترل ترشح هورمونهای بدن به عهده هیپوتالاموس است و هیپوفیز همچون یک کارگزار عمل میکند و وظایف را انجام میدهد. در کل میتوان هیپوفیز را به دو بخش لوب قدامی و خلفی تقسیمبندی کرد که در ادامه به بررسی هر کدام میپردازیم.
این بخش از غده هیپوفیز از انواع مختلفی از سلول ساخته شده است و هورمونهای مختلفی تولید میکند که هر کدام بخش مختلفی از بدن را کنترل میکند. هورمونهای ترشحی لوب قدامی هیپوفیز عبارتاند از:
لوب خلفی بر خلاف لوب قدامی خیلی تنبل است و حتی وظیفه خودش را به عهده هیپوتالاموس میاندازد. بهطوریکه بیشتر هورمونهای لوب خلفی غده هیپوفیز در هیپوتالاموس تولید میشود و این بخش بهعنوان انبار ذخیرهکنندهی این هورمونها عمل میکند. هورمونهای اصلی این بخش عبارتاند از:
علائم و نشانه های هیپوپیتوئیتاریسم معمولاً به تدریج ایجاد و با گذشت زمان بدتر می شود. آنها گاهی ظریف هستند و ممکن است ماه ها یا حتی سالها نادیده گرفته شوند. اما در برخی افراد علائم و نشانه ها به طور ناگهانی بروز می کنند.
علائم و نشانه های هیپوپیتوئیتاریسم در افراد مختلف متفاوت است و بستگی به این دارد که چند هورمون های هیپوفیز تحت تأثیر قرار گرفته و این تاثیر ها تا چه حدی هستند. در افرادی که بیش از یک کمبود هورمون هیپوفیز دارند، در اثر کمبود هورمون دوم ممکن است علائم افزایش یابد یا در برخی موارد علائم کمبود اول را پنهان کند.
در کودکان، کمبود GH ممکن است باعث مشکلات رشد و کوتاهی قد یا کوتولگی شود. اکثر بزرگسالانی که کمبود GH دارند هیچ علامتی بروز نمی کند، اما برای برخی بزرگسالان می تواند باعث موارد زیر شود:
کمبود این هورمون ها که گنادوتروپین نامیده می شوند، بر سیستم تولید مثل تأثیر می گذارد. در زنان، این کمبود باعث کاهش تولید تخمک و استروژن از تخمدان ها می شود. در مردان، این کمبود باعث کاهش تولید اسپرم و تستوسترون از بیضه ها می شود. زنان و مردان ممکن است میل جنسی کمتری، ناباروری یا خستگی را تجربه کنند. در کودکان و نوجوانان، بلوغ دیررس معمولاً تنها علامت آن است.
زنان همچنین ممکن است علائم زیر را تجربه کنند:
مردان نیز ممکن است علائم زیر را داشته باشند:
این هورمون غده تیروئید را کنترل می کند. کمبود TSH منجر به سطح پایین هورمون تیروئید (هیپوتیروئیدیسم) و بروز علائم زیر می شود:
این هورمون به غدد فوق کلیوی شما کمک می کند تا درست کار کنند و به بدن شما در برابر استرس واکنش نشان می دهد. علائم کمبود ACTH عبارتند از:
این هورمون، که وازوپرسین نیز نامیده می شود، به بدن شما کمک می کند تا سطح مایعات خود را متعادل کند. کمبود ADH می توانند منجر به بروز یک اختلال به نام دیابت بی مزه و بروز علائم زیر شود:
پرولاکتین هورمونی است که به بدن می گوید چه موقع شروع به تولید شیر مادر کند. سطوح پایین پرولاکتین می تواند زنان را در تولید شیر برای شیردهی دچار مشکل کند.