عناوین مهم
بالا رفتن فشار وارده به مغز در کاسه سر وضعیتی خطرناک و گاه حتی کشنده است و تشدید آن می تواند ناشی از تاثیرات تغذیه در فشار داخل جمجمه هم باشد. به دلیل ساختار بسیار ظریف مغز و رگ های خونی آن، کوچکترین افزایش فشار در جمجمه می تواند منجر به آسیب های جبران ناپذیری شود. در عین حال که آسیب و ضربه به سر مهمترین علت بالا رفتن فشار درون سر می شوند، اما در کنار جراحی و دارو درمانی با رعایت اصول تغذیه در فشار مغز می توان این وضعیت را بخوبی مدیریت و کنترل نمود.
فشار مغز یا فشار بالای جمجمه
منظور از فشار مغز یا فشار بالای درون جمجمه (ICP) افزایش فشاری است که داخل جمجمه بر مغز و غدد آن وارد می شود. فشار نرمال مایع مغزی-نخاعی درون مغز زیر 20 میلی متر جیوه است و بالاتر رفتن آن منجر به ایجاد فشار مغز می شود. دلیل خطرناک بودن بالا رفتن فشار داخل جمجمه خود جمجمه است. زیرا جمجمه یک ساختار بسیار سخت استخوانی است و افزایش فشار درون آن منجر به افزایش فشار وارده به مغز و رگهای خونی آن می شود.
در نتیجه، جریان خونی مختل شده و یا بافت های و سلولهای مغزی زیر فشار له شده و از بین می روند. افزایش فشار درون جمجمه موقعیتی جدی و گاه مرگبار است
فشار مایع مغزی نخاعی
برای اینکه دستگاه اعصاب مرکزی شامل مغز و نخاع بتوانند ایمنی کامل و عملکرد مطلوبی داشته باشند داخل جمجمه و ستون فقرات شناور در مایع مغزی نخاعی هستند. منظور از فشار مایع مغزی نخاعی، میزان این مایع و فشاری است که به مغز و نخاع وارد می آورد. به گفته دکتر محمد صمدیان بهترین جراح مغز و اعصاب تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران فشار مایع مغزی نخاعی در حالت نرمال کمتر از 20 میلی متر جیوه است. هرگونه افزایش در حجم مغز، مایع مغزی نخاعی، و یا خون درون فضای جمجمه و نخاع منجر به افزایش فشار مایع مغزی نخاعی خواهد شد.
فشار بالای مایع مغزی نخاعی وضعیتی اورژانس بوده و در صورت عدم درمان به موقع ممکن است منجر به تشنج، انواع سکته مغزی، تخریب های بافت های عصبی و حتی خدای ناکرده مرگ بیمار مبتلا شود.
علل بروز فشار مغز
علل متعددی می توانند منجر به افزایش فشار مغز یا فشار بالای جمجمه شوند. رایج ترین دلیل افزایش فشار جمجمه، ضربه به سر است. سایر موارد عبارتند از:
| عفونت | تشنج |
| تومور مغزی | هیدروسفالی |
| سکته | هایپوکسمی |
| آبسه مغزی | آنسفالوپاتی اورمیک |
| افزایش تولید مایع مغزی-نخاعی | هایپوناترمیا (کاهش سدیم) |
| افزایش دی اکسید کربن خون | ترمبوز (لخته خونی) |
| زود جوش خوردن استخوان جمجمه | افزایش ویتامین A |
| آنوریسم | مننژیت |
| مصرف تتراسایکلین | ورم/ آماس مغزی |
| صرع | خونریزی مغزی |
| بدون علت مشخص |
مراحل چهارگانه فشار مغز ( فشار بالای جمجمه )
- مرحله اول:
افزایش اندازه آبسه، تورم مغزی، تومور و …؛ کاهش جبرانی حجم خون و مایع مغزی-نخاعی درون جمجمه؛ این مرحله بدون علامت مشخص است.
- مرحله دوم:
از کار افتادن مکانیزم های جبرانی؛ افزایش تدریجی فشار درون جمجمه؛ علایم این مرحله شامل سردرد، خواب آلودگی، سرگیجه هستند.
- مرحله سوم:
افزایش سریع فشار مغز؛ افت فشار و جریان خون مغزی؛ علایم این مرحله شامل کاهش سطح هشیاری، افزایش فشار خون و برادی کاردی هستند.
- مرحله چهارم:
فلج مغزی رگی-حرکتی؛ فشار درون جمجمه با فشار خون درون رگ های مغزی برابر می شود؛ قطع جریان خون در مغز؛ علایم این مرحله شامل اغماء، گشادی مردمک های چشم، و مرگ می باشند.
علایم و عوارض فشار مغز
علایم فشار مغزی در افراد مختلف متفاوت است و ممکن است شامل موارد زیر باشد:
| سر درد | دو بینی |
| حالت تهوع | عدم واکنش مردمک به نور |
| استفراغ | تنفس سطحی |
| افزایش فشار خون | تشنج |
| کاهش توان ذهنی و شناختی | از دست دادن هشیاری |
| اغتشاش شعور در مورد زمان و مکان | اغماء |
البته ممکن است این علایم مربوط به تومور مغزی، سکته مغزی یا ضربه مغزی هم باشند که لازم است توسط جراح مغز و اعصاب بررسی شوند.
تاثیر فشار مغز بر چشم
افزایش فشار مغز که در حقیقت همان افزایش فشار مایع مغزی نخاعی درون جمجمه است می تواند منجر به نابینایی موقت در افراد مبتلا به این بیماری مغزی شود. به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب دانشگاه شهید بهشتی تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، نابینایی موقت ناشی از فشار مغز معمولاً چند ثانیه بیشتر طول نمی کشد و دلیل آن فشرده شدن عصب بینایی به دلیل افزایش فشار درون جمجمه است. همچنین به دلیل افزایش فشردگی کوروئیدی بر شبکیه در حالت های حاد منجر به واسکولیت کوروئیدی ته چشم شود. این حالت ها بلافاصله با درمان فشار مغز، به خودی خود برطرف خواهند شد.
تشخیص و درمان فشار مغزی
تشخیص
ابتدا جراح مغز و اعصاب شرح کامل بیماری و سوابق زندگی و پزشکی شما را جویا خواهد شد. بنابراین، همراه داشتن پرونده پزشکی بسیار مهم است. دکتر محمد صمدیان در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران همزمان با شرح حال و سابقه پزشکی، اقدام به معاینات کامل پزشکی، سنجش فشار خون، و رفلکس های مردم می نمایند. همچنین، فشار نخاعی و تصویر برداری‌های CT اسکن و MRI برای تکمیل تشخیص، لازمند.
درمان
هدف اصلی در درمان، کاهش سریع فشار داخل جمجمه شماست. گام بعدی مشخص ساختن علت زیربنایی و درمان آن است. دکتر محمد صمدیان با توجه به سیر هر وضعیت فشار مغزی شیوه درمانی متفاوتی را در پیش می گیرند:
دارودرمانی:
بعضی داروها برای کاهش فشار خون، کاهش تولید مایع مغزی نخاعی، کاهش اضطراب و حتی بیهوش کردن فرد برای کاهش فشار داخل جمجمه هستند که جراح مغز و اعصاب ممکن است حسب مورد تجویز نماید.
جراحی نصب شانت:
شانت یک لوله باریک و ظریف است که به کمک جراحی میکروسکوپی در داخل جمجمه کار گذاشته میشود تا مایع مغزی نخاعی اضافی از درون کاسه سر خالی شده و فشار وارده به مغز کم شود.
جراحی برداشتن بخشی از جمجمه:
در این جراحی بخشی از جمجمه بطور موقت برداشته می شود تا مغز فضای بیشتر داشته باشد.
هایپوترمی القایی:
سرد کردن بدن برای کاهش فشار داخل جمجمه
پیشگیری از فشار مغز با تغذیه
هیچ کس نمی تواند بطور قطعی جلوی افزایش فشار درون جمجمه را بگیرد. اما می توان از موقعیت هایی که منجر به ایجاد فشار مغز می شود پیشگیری کرد. مهمترین علت بروز فشار بالای جمجمه، ضربه به سر است. بنابراین، داشتن کلاه ایمنی حین دوچرخه سواری، اسکیت، اسکیت برد، اسکی، موتور سواری و همچنین ورزش های تماسی (راگبی، بیس بال، فوتبال امریکایی، ورزش های رزمی، بوکس، و …) در کنار بستن کمربند ایمنی در داخل ماشین بسیار مهمند.
افتادن در منزل به دلیل لیز و سر بودن سطوح عامل دیگری برای آسیب به سر است. این وضعیت بیشتر برای سالمندان پیش آمده و لازم است به دقت بررسی شود. حتی اگر لازم است، دستگیره های افقی سرتاسری در منزل نصب کنید تا از ضربه مغزی سالمندان و در نتیجه فشار جمجمه بالا در آنها پیشگیری شود.
عوامل تغذیه ای متعددی می توانند منجر به ایجاد شرایط بروز فشار جمجمه بالا شوند. بنابراین، موارد متعددی را می توان برای پیشگیری از موقعیت های ایجاد کننده تغذیه در فشار جمجمه بالا به کار برد:
- تنظیم مصرف ویتامین های محلول در چربی، بویژه ویتامین A
- تنظیم مصرف نمک طعام (کلرید سدیم)
- جایگزینی نمک طعام (کلرید سدیم) با نمک پتاسیم
- کاهش مصرف دخانیات
- کاهش مصرف مواد غذایی چرب با اسیدهای اشباع
- کاهش مصرف مواد غذایی محرک (دارای ادویه و فلفل)
بهترین راه برای پیشگیری از طریق تغذیه در فشار مغز، رعایت رژیم غذایی مدیترانه ای است. این رژیم غذایی طبق اصول خاصی که برگرفته از مردم حوزه دریای مدیترانه است، طراحی شده و تضمین کننده کاهش مشکلات جدی طبی و طول عمر می باشد. در برخی نواحی خاص حوزه مدیترانه (ایتالیا، بخش هایی از مقدونیه و یونان) مردم اسلوب خاصی از تغذیه دارند که منجر به طول عمر آنها بالای صد سال و کاهش حداقلی انواع بیماری های بدنی و اختلالات مغز و اعصاب شده است.
رئوس اصلی این رژیم غذایی، کاهش 20-40 درصدی مصرف کالری روزانه، حذف مواد غذایی فرآوری شده، حذف چربی های اشباع، کاهش مصرف هیدرات کربن، و افزایش مصرف میوه، صیفی، سبزی، دانه های خام، و آب طی تغذیه روزانه است. پژوهش های متعددی نشانگر تاثیرات بسیار مثبت رژیم غذایی مدیترانه ای بر کاهش انواع بیماری های بدنی و مغز و اعصاب، بویژه فشار بالای جمجمه) است.
چه غذاهایی فشار مغز را بالا می برد
به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب، فشار مغز بالا که منجر به هیدروسفالی می شود، به طور معمول ناشی از یک بیماری زمینه مغز و اعصاب است. در صورت وجود آن بیماری، برخی از غذاها می توانند فشار مغز را بیشتر بالا ببرند. این موارد عبارتند از:
| · مصرف نمک | · مصرف نوشیدنی های الکلی |
| · مصرف چربی های اشباع | · مصرف دخانیات |
| · وعده های غذایی با کالری بالا | · مصرف مواد |
| · غذاهای سرشار از تیرامین | · مصرف اندک آب |
| · غذاهای سرشار از ویتامین A |
راه های پایین آوردن فشار مغز
به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب دانشگاه شهید بهشتی تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، فشار مغز بالا یک فوریت در جراحی مغز و اعصاب به شمار می آید. از منظر جراحی مغز و اعصاب، روش های درمانی و راه های پایین آوردن فشار مغز بالا عبارتند از:
- مصرف داروهای کاهش تورم/ التهاب مغزی
- تخلیه مایع مغزی نخاعی اضافی
- جراحی شانت گذاری مغزی
- تخلیه و درمان خونریزی مغزی
- برداشتن موقت بخشی از جمجمه برای کاهش فشار بر بخش های متورم مغزی
- درمان بیماری زمینه ای ایجاد کننده فشار مغزی بالا
داروی گیاهی برای درمان فشار مغز
با توجه به اینکه فشار مغز بالا یک موقعیت اورژانس طبی بوده و نیازمند مداخله و درمان فوری است، به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب دانشگاه شهید بهشتی تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، استفاده از داروهای گیاهی در کنار روش های درمان پزشکی، به شکل معناداری منجر به کاهش عوارض بعدی فشار مغز خواهند شد. برخی از داروهای گیاهی معروف در کاهش فشار مغزی عبارتند از:
- گیلاس زمستانی (جین سنگ هندی)
- والریان هندی
- قدح مریم (آب قاشقی) هندی
- سنبل هندی
- وج (سوسن صغیر)
- شیرین بیان (می جو)
- پیچک صحرایی (پیچک نیلوفری)
مصرف این مواد باید تحت نظر متخصصان بوده و لازم است صرفاً در کنار درمان اصلی پزشکی شما باشند.
اصلاح تغذیه در فشار مغز
نکته بسیار مهم برای اصلاح تغذیه در فشار مغزی، کاهش تمامی مواردی است که به هر نوع می توانند فشار خون را بالا برده، غلظت خون را کمتر از غلظت مایع-نخاعی کرده، و یا منجر به افزایش فشار درون جمجمه ای شوند. موارد پیشنهادی زیر که پیشنهاد کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران هستند، در حوزه تغذیه ای می توانند کمک شایانی برای کنترل فشار مغزی به شما بنمایند:
- قطع مصرف تمامی مواد غذایی/ مکمل هایی که ویتامین A دارند.
- قطع مصرف تمامی داروهایی که منجر به افزایش فشار درون جمجمه می شوند (تتراسایکلین و داروهای کاهنده اکسیژن)
- مصرف داروهای ضد اضطراب (تخت نظر پزشک)
- مصرف داروهای ضد فشار خون (تخت نظر پزشک)
- مصرف داروهای ضد لخته خون (تحت نظر پزشک)
- کاهش مصرف کالری (غذای) روزانه
- کاهش مصرف حجم غذا در هر وعده
- مصرف غذاهای کاهنده فشار خون (بویژه سیر، آب لیمو، زنجبیل)
- مصرف غذاهای کاهنده چربی خون
- حذف نمک طعام (نمک سدیم) از غذا
- مصرف غذاهای دارای پتاسیم (موز ، زردآلو ، پرتقال ، انجیر ، گریپ‌فروت، هلو، انگور و آلو، سیب‌زمینی، سیر، کلم بروکلی ، کدو سبز، قارچ، گوجه‌فرنگی، سبزی خوردن و حبوبات)
- مصرف غذاهای دارای منیزیم (جوانه گندم برشته ، بادام زمینی، سیب زمینی، اسفناج، شیر، نان سبوس دار و مرغ)
- مصرف غذاهای دارای کلسیم (شلغم، کنجد، زیره)
- قطع مصرف انواع دخانیات
- قطع مصرف الکل
- قطع مصرف کافئین (انواع چای سیاه و قهوه)
- قطع مصرف انواع نوشابه
- قطع مصرف شکلات
- مصرف انواع صیفی و سبزیجات سبز رنگ (کاهو، کلم پیچ، برگ شلغم، اسفناج، برگ چغندر، فلفل دلمه ای)
- مصرف میوه ها، صیفی جات و سبزی هایی که رنگ قرمز تیره دارند (انگور سیاه، لبو، انار)
