عناوین مهم
فلج مغزی (CP) مجموعه‌ای از اختلالات است که بر حرکت، تعادل و وضعیت بدن تأثیر می‌گذارد. این عارضه ناشی از آسیب به مغز در حال رشد است که اغلب قبل از تولد رخ می‌دهد. علائم فلج مغزی معمولاً در دوران نوزادی یا سال‌های پیش از دبستان ظاهر می‌شوند و شدت آن‌ها از بسیار خفیف تا بسیار شدید متغیر است. این بیماری پیش‌رونده نیست، به این معنی که با گذشت زمان بدتر نمی‌شود، هرچند ممکن است تأثیرات و عوارض آن در طول زمان تغییر کند.
انواع فلج مغزی
فلج مغزی بر اساس نوع اختلال حرکتی و بخش‌هایی از بدن که تحت تأثیر قرار گرفته‌اند، دسته‌بندی می‌شود:
1. بر اساس نوع اختلال حرکتی:
-
اسپاستیک (Spastic): شایع‌ترین نوع که با سفت شدن عضلات و رفلکس‌های اغراق‌آمیز (اسپاستیسیتی) مشخص می‌شود.
-
دیسکینتیک (Dyskinetic): این نوع با حرکات غیرارادی و کنترل‌نشده (مانند حرکات آهسته و پیچشی یا حرکات تند و ناگهانی) همراه است.
-
آتاکسیک (Ataxic): این نوع بر تعادل و هماهنگی تأثیر می‌گذارد و منجر به راه رفتن نامتعادل و لرزش در حرکات می‌شود.
-
ترکیبی (Mixed): بیمار علائم بیش از یک نوع از انواع بالا را نشان می‌دهد.
2. بر اساس ناحیه درگیر بدن:
-
کوادری‌پلژی (Quadriplegic): هر چهار دست و پا درگیر هستند.
-
دایپلژی (Diplegic): عمدتاً پاها بیشتر از دست‌ها درگیر هستند.
-
همی‌پلژی (Hemiplegic): یک سمت بدن (دست و پای راست یا چپ) تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
-
مونوپلژی (Monoplegic): تنها یک عضو (یک دست یا یک پا) درگیر است.
علائم و نشانه‌های فلج مغزی
علائم فلج مغزی بسیار متنوع هستند و می‌توانند بر بخش‌های مختلفی از عملکرد فرد تأثیر بگذارند.
علائم مرتبط با حرکت و هماهنگی:
-
تونوس عضلانی متغیر: عضلات ممکن است بسیار سفت (اسپاستیسیتی) یا بسیار شل و نرم (هیپوتونی) باشند.
-
رفلکس‌های اغراق‌آمیز و سفتی عضلات.
-
عدم تعادل و هماهنگی (آتاکسی).
-
حرکات غیرارادی: لرزش (ترمور) یا حرکات آهسته و پیچشی.
-
مشکلات در راه رفتن: راه رفتن روی پنجه پا، راه رفتن قیچی‌وار (زانوها به سمت داخل متقاطع می‌شوند) یا راه رفتن با پاهای باز و نامتعادل.
-
ترجیح دادن یک سمت بدن: مثلاً استفاده از یک دست برای برداشتن اشیاء.
-
مشکل در مهارت‌های حرکتی ظریف: مانند بستن دکمه لباس یا استفاده از قاشق و چنگال.
علائم مرتبط با گفتار و تغذیه:
-
تأخیر در رشد گفتار یا مشکل در صحبت کردن.
-
مشکل در مکیدن، جویدن یا بلعیدن غذا.
-
آبریزش بیش از حد از دهان.
علائم مرتبط با رشد و تکامل:
-
تأخیر در رسیدن به مراحل کلیدی رشد حرکتی مانند نشستن، سینه‌خیز رفتن یا راه رفتن.
-
ناتوانی‌های یادگیری یا اختلالات ذهنی.
-
رشد تأخیری که منجر به جثه کوچک‌تر از حد انتظار می‌شود.
سایر مشکلات:
-
مشکلات شنوایی و بینایی: از جمله عدم تعادل عضلات چشم (که باعث می‌شود چشم‌ها روی یک نقطه متمرکز نشوند).
-
مشکلات حسی: مانند درد یا اختلال در حس لامسه.
-
مشکلات مثانه و روده: مانند یبوست و بی‌اختیاری ادرار.
-
مشکلات سلامت روان: مانند افسردگی، اضطراب و مشکلات رفتاری.
-
تفاوت در اندازه سر: سر ممکن است به طور غیرعادی کوچک (میکروسفالی) یا بزرگ (ماکروسفالی) باشد.
علل فلج مغزی
فلج مغزی در اثر رشد غیرطبیعی مغز یا آسیب به مغز در حال رشد ایجاد می‌شود. در بسیاری از موارد، علت دقیق آن ناشناخته است.
علل اصلی:
-
جهش‌های ژنتیکی: که منجر به رشد غیرطبیعی مغز می‌شوند.
-
عفونت‌های مادر: عفونت‌هایی مانند سیتومگالوویروس (CMV)، سرخجه، هرپس، توکسوپلاسموز و زیکا می‌توانند به مغز جنین آسیب برسانند.
-
سکته مغزی جنین: اختلال در خون‌رسانی به مغز در حال رشد.
-
خونریزی مغزی: در رحم یا در دوران نوزادی.
-
عفونت‌های نوزاد: مانند مننژیت باکتریایی یا آنسفالیت ویروسی که باعث التهاب در مغز می‌شوند.
-
آسیب تروماتیک به سر: ناشی از تصادف، سقوط یا ضربه.
-
کمبود اکسیژن (آسفیکسی): در حین زایمان سخت (اگرچه این علت کمتر از گذشته شایع است).
عوامل خطر (ریسک فاکتورها) فلج مغزی :
-
تولد زودرس: نوزادانی که قبل از هفته ۳۷ بارداری به دنیا می‌آیند، به ویژه قبل از هفته ۲۸، در معرض خطر بیشتری هستند.
-
وزن کم هنگام تولد: نوزادان با وزن کمتر از ۲.۵ کیلوگرم.
-
چندقلوزایی: بارداری‌های دوقلو، سه‌قلو یا بیشتر.
-
مشکلات سلامتی مادر: بیماری‌های تیروئید، پره‌اکلامپسی یا تشنج در مادر.
-
زردی شدید و درمان‌نشده (کرنیکتروس): که می‌تواند باعث آسیب مغزی شود.
تشخیص فلج مغزی
تشخیص فلج مغزی معمولاً از طریق ارزیابی‌های مداوم رشد کودک انجام می‌شود. پزشک با مشاهده تأخیر در مراحل رشد، بررسی تونوس عضلانی، وضعیت بدن و رفلکس‌های کودک می‌تواند به وجود این عارضه مشکوک شود. تشخیص قطعی اغلب بین ۱۸ تا ۲۴ ماهگی صورت می‌گیرد و ممکن است شامل موارد زیر باشد:
-
معاینه فیزیکی و عصبی دقیق.
-
تصویربرداری از مغز: اسکن MRI یا CT اسکن برای شناسایی آسیب یا ناهنجاری‌های مغزی.
-
الکتروانسفالوگرام (EEG): در صورتی که کودک دچار تشنج باشد.
عوارض جانبی فلج مغزی
ضعف و سفتی عضلات می‌تواند منجر به عوارض طولانی‌مدت شود، از جمله:
-
کنتراکچر (Contracture): کوتاه شدن بافت عضلانی که باعث خم شدن مفاصل و محدودیت حرکتی می‌شود.
-
سوءتغذیه: مشکلات بلع و تغذیه می‌تواند مانع دریافت مواد مغذی کافی شود.
-
بیماری‌های قلبی و ریوی: مشکلات تنفسی مانند پنومونی آسپیراسیون (ورود غذا یا مایعات به ریه‌ها).
-
پوکی استخوان : به دلیل تحرک کم و تغذیه نامناسب.
-
آرتروز : ناشی از فشار غیرطبیعی بر مفاصل.
-
درد مزمن و مشکلات خواب.
درمان فلج مغزی
فلج مغزی درمان قطعی ندارد، اما علائم و تأثیرات آن قابل مدیریت است. رویکرد درمانی معمولاً تیمی است و شامل متخصصان مختلفی می‌شود.
-
فیزیوتراپی و کاردرمانی: برای بهبود قدرت عضلانی، تحرک و یادگیری مهارت‌های روزمره.
-
گفتاردرمانی: برای کمک به مشکلات گفتاری و بلع.
-
دارودرمانی: برای کنترل تشنج، کاهش اسپاسم عضلانی (مانند باکلوفن) و مدیریت درد.
-
جراحی: برای اصلاح مشکلات ارتوپدی مانند کنتراکچرها یا انحراف ستون فقرات.
-
تجهیزات کمکی: مانند واکر، عصا، ویلچر یا ارتزها برای کمک به حرکت.
-
حمایت‌های روانی و آموزشی: مشاوره برای مقابله با چالش‌های عاطفی و حمایت‌های تحصیلی ویژه.
سوالات متداول درباره فلج مغزی
فلج مغزی یک بیماری مادام‌العمر است، اما با پیشرفت‌های پزشکی و درمانی، بسیاری از افراد مبتلا به CP می‌توانند زندگی طولانی و فعالی داشته باشند. چشم‌انداز آینده به شدت بیماری و دسترسی به خدمات درمانی بستگی دارد.
-
آیا فلج مغزی همیشه بر هوش تأثیر می‌گذارد؟
خیر. حدود نیمی از افراد مبتلا به فلج مغزی هیچ اختلال شناختی ندارند. مشکلات ارتباطی نباید با ناتوانی ذهنی اشتباه گرفته شود. -
آیا فلج مغزی ژنتیکی است؟
در برخی موارد عوامل ژنتیکی نقش دارند، اما این بیماری همیشه ارثی نیست و می‌تواند در اثر آسیب‌های غیرژنتیکی نیز ایجاد شود. -
آیا فرد مبتلا به فلج مغزی می‌تواند راه برود؟
این موضوع بسیار متغیر است. برخی افراد بدون کمک راه می‌روند، برخی با استفاده از وسایل کمکی مانند عصا یا واکر، و برخی دیگر از ویلچر استفاده می‌کنند.
