عناوین مهم
غده هیپوفیز یا غده زیرمغزی (Pituitary Gland) ، غده ای درون ریز و جزو مهم ترین اجزای مغز انسان به شمار می رود. این غده با دستگاه هورمونی در ارتباط است و در عین حال بر سایر اعضا و غدد بدن مانند غدد فوق کلیوی، آدرنال و اندام های تولید مثل و … تاثیر می گذارد. غده هیپوفیز شکلی گرد مانند دارد و وسیله ترشح هورمون ها به خون را نیز بر عهده دارد.
غده هیپوفیز غده‌ای کوچک به‌اندازه یک نخود است. این غده در بخشی از استخوان جمجمه به نام ” زین ترکی” واقع شده است. زین ترکی استخوانی توخالی در قاعده جمجمه است که در زیر مغز و پشت پل بینی قرار گرفته است. اگرچه غده هیپوفیز یک غده واحد به نظر می‌رسد، اما در واقع دارای دو بخش مجزا است: غده هیپوفیز قدامی و غده هیپوفیز خلفی. غده هیپوفیز به هیپوتالاموس، بخشی از مغز که فعالیت آن را کنترل می‌کند، متصل شده است. قسمت قدامی غده هیپوفیز از سلول‌های ترشح کننده هورمون متشکل شده است، که توسط رگ‌های خونی بسیار کوتاه به مغز متصل می‌شود. غده هیپوفیز خلفی که در واقع بخشی از مغز محسوب می‌شود، به‌طور مستقیم هورمون‌ها را به جریان خون ترشح می‌کند.
وظیفه غده هیپوفیز چیست؟
غده هیپوفیز به دلیل کنترل بسیاری از فعالیت‌های بدن، ” غده فرماندهی ” نامیده می‌شود. این غده نیازهای بدن را حس کرده و از طریق پیام‌های شیمیایی دستوراتی را به ارگان‌ها و غدد مختلف سراسر بدن ارسال می‌کند. به دنبال این دستور سلول‌ها عملکرد خود را تنظیم کرده و محیط بدن پایدار می‌گردد. انواعی از هورمون‌ها مانند یک پیک پیغام رسان وارد جریان خون شده و اطلاعات را از غده هیپوفیز به سلول‌های دور دست ارسال می‌کنند. به‌عنوان مثال، غده هیپوفیز هورمون پرولاکتین را ترشح می‌کند، این هورمون تولید شیر را در غدد سینه زنان تحریک می‌نماید. همچنین غده هیپوفیز هورمون‌هایی ترشح می‌کند که بر عملکرد غدد فوق کلیوی، غده تیروئید، تخمدان و بیضه‌ها اثر می‌گذارند. این غده‌ها به‌نوبه خود به تولید هورمون‌های دیگری می‌پردازند، که فعالیت‌های مختلف را تنظیم می‌کنند. از طریق تولید هورمون‌های مختلف، غده هیپوفیز سوخت و ساز بدن، رشد، بلوغ جنسی، تولید مثل، فشار خون و بسیاری دیگر از عملکرد و فرآیندهای حیاتی بدن را کنترل می‌کند.
غده هیپوفیز چه هورمون‌هایی تولید می‌کند؟
هورمون‌های غده هیپوفیز به سایر غدد درون ریز ارسال می‌شوند و در آنجا باعث تحریک و یا مهار تولید هورمون‌های دیگر می‌شوند. به‌عنوان مثال، قسمت هیپوفیز قدامی هورمونی به نام ” آدرنوکورتیکو (ACTH) ” ترشح می‌کند، این هورمون باعث تولید کورتیزول در غده آدرنال می‌شود. کورتیزول در پاسخ به استرش ترشح می‌شود. قسمت قدامی هیپوفیز پس از دریافت هورمون‌هایی از هیپوتالاموس، اقدام به ترشح و یا توقف هورمون‌ها می‌نماید. به عبارت دیگر هورمون‌های هیپوتالاموس باعث می‌شوند قسمت هیپوفیز قدامی، هورمون خاصی را آزاد و یا متوقف نماید.
هورمون‌های قسمت قدامی هیپوفیز:
- هورمون آدرنوکورتیکو (ACTH): باعث تحریک تولید هورمون‌های غدد آدرنال می‌شود.
- هورمون محرک فولیکولی (FSH): با همکاری LH باعث عملکرد طبیعی تخمدان و بیضه‌ها می‌شوند.
- هورمون رشد (GH): در سال‌های اولیه زندگی، GH برای رشد و حفظ ترکیب بندی بدن سالم در کودکان ضروری می‌باشد. در بزرگ‌سالان، به حفظ توده استخوانی و عضلانی و همچنین توزیع چربی‌ها می‌پردازد.
- هورمون لوتئینی (LH): با همکاری FSH باعث عملکرد طبیعی تخمدان و بیضه‌ها می‌شود.
- پرولاکتین: پرولاکتین باعث تحریک تولید شیر از سینه‌های مادر می‌شود.
- هورمون تحریک کننده تیروئید (TSH): غده تیروئید را برای تولید هورمون‌های تیروئید تحریک می‌کند.
تعدادی پایانه عصبی از هیپوتالاموس به قسمت خلفی غده هیپوفیز وارد می‌شوند. هیپوتالاموس هورمون‌های خود را به‌طور مستقیم از طریق این اعصاب به قسمت خلفی هیپوفیز ارسال می‌کند. در پی آن لوب خلفی هیپوفیز هورمون‌های خود را ترشح می‌نماید.
مشکلات غدد هیپوفیز چیست؟
مشکلات جسمانی مختلفی می‌توانند روی غده هیپوفیز اثر بگذارند. مثلا ممکن است تومورهایی در این غده یا اطراف آن ایجاد شود و روی ترشح هورمون‌ها اثر بگذارد. نمونه‌ای از اختلالات غده هیپوفیز به شرح زیر است:
- تومورهای هیپوفیز: تومورهای هیپوفیز معمولا غیرسرطانی هستند و معمولا در روند ترشح هورمون‌ها دخالت می‌کنند و با فشار آوردن به سایر بخش‌های مغزی، مشکلاتی نظیر سردرد و اختلال در بینایی ایجاد می‌کنند.
هیپوفونکسیون: این مشکل هم باعث می‌شود که ترشح هورمون‌های هیپوفیز قطع یا کم شود. درنتیجه عملکرد سیستم رشد و تولیدمثل دچار اختلال می‌شود.
- آکرومِگالی: در این وضعیت، هورمون رشد بیش‌ازحد لازم ترشح می‌شود و دست‌وپاها بیش‌ازحد رشد می‌کنند. این مشکل با تومورها هم در ارتباط است.
- دیابت بی‌مزه: این مشکل با ترشح واسوپرسین رخ می‌دهد و معمولا نتیجه آسیب دیدن سر، جراحی یا تومور مغزی است. افراد دچار این مشکل، مقدار زیادی ادرار آبکی دفع می‌کنند. ضمن اینکه ممکن است احساس میل به نوشیدن آب و سایر مایعات در آنها زیاد باشد.
- نشانگان کوشینگ: هیپوفیز در این وضعیت مقدار زیادی آدرنوکورتیکوتروپین ترشح می‌کند. درنتیجه بدن به‌راحتی کبود می‌شود و افزایش فشار خون، ضعف و اضافه وزن به وجود می‌آید. این مشکل معمولا به‌خاطر وجود تومور در خودِ غده هیپوفیز یا اطراف آن شکل می‌گیرد.
هایپرپرولاکتینمی: در این وضعیت، خون حاوی مقدار بیش‌ازحدِ پرولاکتین می‌شود و درنتیجه، ناباروری و کاهش میل جنسی ایجاد می‌شود.
- ضربه‌ی مغزی: ضربه‌ی ناگهانی و شدید به مغز موجب آسیب دیدن غده هیپوفیز و اختلالات در حافظه، ارتباطات و رفتار می‌شود.
تومور هیپوفیز
غده هیپوفیز یکی از مهمترین غدد بدن است که کنترل عمده فعالیت‌های بدن را با ترشح هورمون‌ها در دست دارد. تومور آدنومای هیپوفیز یکی از اختلالات هیپوفیز است که بر ترشح این هورمون‌ها تاثیر منفی گذاشته و نهایتا در عملکرد بدن اخلال ایجاد می‌کند. همه تومورهای هیپوفیز (که آدنوم‌های هیپوفیز نامیده می‌شوند) باعث ایجاد علائم نمی‌شوند. ممکن است این بیماری علائمی در بیمار ایجاد نکند. اولین علامت آدنوم هیپوفیز اغلب به این بستگی دارد که آیا تومور عملکردی است (هورمون‌های اضافی تولید می‌کند) یا غیر عملکردی (هورمون‌های اضافی تولید نمی‌کند).
علل ایجاد تومور هیپوفیز
دانشمندان دقیقا نمی‌دانند که چه چیزی باعث ایجاد تومورهای هیپوفیز می‌شود. در طول چند سال گذشته، آنها پیشرفت زیادی در درک اینکه چگونه تغییرات خاصی در DNA یک فرد می‌تواند باعث ایجاد تومور توسط سلول‌های هیپوفیز شوند، داشته‌اند. DNA ماده شیمیایی درون هسته هر یک از سلول‌های ماست که ژن‌های ما را تشکیل می‌دهد (دستورالعمل‌هایی برای چگونگی عملکرد سلول‌های ما). ما معمولا شبیه به پدر و مادرمان هستیم؛ زیرا آنها منبع DNA ما هستند. اما تاثیر DNA بیش از تصور اولیه ما است. برخی از ژن‌ها کنترل می‌کنند که سلول‌ها چه زمانی رشد کنند، به سلول‌های جدید تقسیم شوند و بمیرند. ژن‌هایی که به رشد سلول‌ها، تقسیم شدن و زنده ماندن آنها کمک می‌کنند، آنکوژن نامیده می‌شوند. ژن‌هایی که سرعت تقسیم سلول را کاهش می‌دهند یا باعث مرگ سلول‌ها در زمان درست می‌شوند، ژن‌های سرکوب کننده تومور نامیده می‌شوند. تومورها می‌توانند در اثر تغییرات DNA ایجاد شوند که آنکوژن‌ها را فعال می‌کنند یا ژن‌های سرکوب کننده تومور را غیر فعال می‌کنند.
برخی افراد جهش‌های ژنی (تغییرات) را از والدین خود به ارث می‌برند که خطر ابتلا به تومورهای هیپوفیز را افزایش می‌دهد. برخی از این جهش‌ها در بخش عوامل خطر برای تومورهای هیپوفیز توضیح داده شده اند. اعضای خانواده‌های دارای این سندرم‌های ژنتیکی می‌توانند آزمایش ژنتیکی انجام دهند تا دریابند آنها مبتلا به تومور خواهند شد یا خیر. اما اغلب، جهش‌های ژنی در طول زندگی رخ می‌دهد تا اینکه به ارث برده شوند. در برخی از انواع سرطان، این جهش‌های اکتسابی می‌تواند در اثر قرار گرفتن در معرض عوامل خارجی مانند اشعه یا مواد شیمیایی مولد سرطان ایجاد شوند. اکثر تومورهای هیپوفیز سرطانی نیستند و هیچ علت محیطی شناخته شده برای این تومورها وجود ندارد. تغییرات ژن در این تومورها ممکن است فقط رویدادهایی تصادفی باشند که گاهی اوقات هنگام تقسیم سلولی اتفاق می‌افتند بدون اینکه علت بیرونی وجود داشته باشد.
چیزی که مشخص است این است که مکانیسم تنظیم کنندگی که معمولا مانع از رشد و تولید هورمون بیش از حد در سلول‌های هیپوفیز می‌شود، مختل می‌شود. از آنجا که هیچ علت مرتبط با سبک زندگی یا علل محیطی برای تومورهای هیپوفیز شناخته نشده است، مهم است به یاد داشته باشید که هیچ کاری نبوده است که افراد مبتلا به این تومورها انجام دهند تا قادر به جلوگیری از آن باشد.
