تومورهای غده هیپوفیز، علائم و درمان آنها

تقسیم سلولی بیش از حد در هر بخش از بدن انسان ممکن است اتفاق بیفتد و منجر به ایجاد تومورهای خوش خیم یا بدخیم شود. غده هیپوفیز نیز به عنوان یکی از مهم­ترین قسمت­های مغز، از این قاعده مستثنی نیست. تومورهای ایجاد شده در این بخش عمدتاً بی­علامت و خوش­خیم هستند و در سنین بالا ایجاد می­شوند، با این حال احتمال ایجاد شدن تومورهای غده هیپوفیز در همه سنین و همچنین بروز انواع بدخیم آن وجود دارد. در این مطلب شما را با انواع این تومورها، علائم و راه­های درمان آنها آشنا خواهیم کرد. با ما همراه باشید.

رشد بیش از حد سلول­ها در غده هیپوفیز، منجر به تومورهای  غده هیپوفیز خواهد شد. غده هیپوفیز یک غده کوچک در مغز است که با تنظیم میزان ترشحات هورمون­های دیگر غدد، عملکردهای بخش­های مهمی از بدن انسان را کنترل می­کند. اکثر تومورهای ایجاد شده در این غده بدخیم نیستند و به بخش­های دیگر از بدن گسترش نمی­یابند. با این حال وجود این تومورها ممکن است عملکرد کلی غده هیپوفیز را مختل کرده، و به این ترتیب میزان ترشحات هورمونی بدن را دچار اختلال کنند. همچنین وجود تومورهای هیپوفیز در نزدیکی اعصاب بینایی می­توانند بینایی فرد را دچار آسیب کنند.

در حالت کلی اکثر تومورها بدون علامت هستند و در نتیجه ممکن است هرگز تشخیص داده نشوند. در بسیاری از موارد این تومورها به طور کاملاً اتفاقی در اسکن­های مغزی مشاهده می­شوند. طبق پژوهش­های انجام گرفته، تخمین زده می­شود که 25 درصد از کل افرادی که دچار تومورهای هیپوفیز می­شوند، در مدت عمر خود هرگز از وجود آنها اطلاع نمی­یابند.

تومورهای  غده هیپوفیز به طور کلی به دو دسته تقسیم می­شوند که عبارتند از تومورهای عملکردی و تومورهای غیر عملکردی.

این نوع تومورها که شایع­تر از انواع دیگر هستند، به نام تومورهای بی­اثر یا خاموش نیز شناخته می­شوند. این دسته از تومورها هیچ علامتی ندارند تا این که تا اندازه معینی رشد کنند. زمانی که تومور تا حدی بزرگ شد، می­تواند باعث بروز سردردهای مزمن و یا مشکلات بینایی شود. در صورتی که این تومورها بیش از حد بزرگ شوند، ممکن است به سلول­های اصلی هیپوفیز صدمه بزنند. در این حالت کاهش تولید هورمون­ها می­تواند به عنوان یک علامت شناخته شود که خبر از وجود تومور در غده هیپوفیز را می­دهد.

این دسته از تومورها همان طور که از نامشان پیداست، با تغییراتی در میزان تولید برخی هورمون­ها، سبب بروز اختلالاتی شده و به این ترتیب تشخیص داده می­شوند. در ادامه به معرفی انواع این تومورها می‌پردازیم.

تومورهای تولید کننده پرولاکتین (prolactinomas)

این تومورها در دسته تومورهای خوش­خیم جای می­گیرند و بین تومورهای  غده هیپوفیز، شایع­تر هستند. این تومورها باعث ترشح هورمون پرولاکتین می­شوند. سطح بالای پرولاکتین در زنان باعث قاعدگی­های نا­منظم یا حتی توقف قاعدگی خواهد شد. همچنین ترشح شیر از سینه­ها در زمانی غیر از دوران بارداری و شیردهی نیز ممکن است اتفاق بیفتد. در مردان نیز افزایش این هورمون می­تواند باعث کاهش تمایلات جنسی، رشد سینه­ها، کاهش تعداد اسپرم­ها و یا کم شدن موهای بدن شود. این تومورها اغلب با سردرد و اختلالات بینایی نیز همراه هستند.

تومورهای تولیدکننده هورمون ACTH

هورمون­های ACTH adrenocorticotropic hormone) ( غدد فوق کلیوی را برای تولید هورمون­های استروئیدی تحریک می­کنند و از این طریق در متابولیسم بدن نقش دارند. افزایش این هورمون باعث کاهش ورم و تحریک­پذیری در سرتاسر بدن شده و همچنین به مرور سیستم ایمنی بدن را تضعیف می­کند. افزایش بیش از حد هورمون­های ACTH ممکن است باعث بیماری کوشینگ شود. این بیماری باعث بروز چاقی در صورت، گردن، شکم و سینه شده و قسمت­های تحتانی بدن به ویژه پاها طی این بیماری ضعیف و باریک خواهند شد. در اثز افزایش این هورمون ممکن است کبودی­های سطحی در بدن و افزایش فشار خون نیز اتفاق بیفتد. از دیگر اثرات این تومورها نیز می­توان به ضعیف شدن استخوان­ها اشاره کرد.

تومورهای تولید کننده هورمون رشد

این نوع از تومورهای غده هیپوفیز باعث ترشح بیش از حد هورمون رشد می­شوند. این مسئله در کودکان می­تواند سبب تحریک رشد استخوان­ها و در نهایت رشد غیر عادی یا ژیگانتیزم (gigantism) شود. این عارضه باعث رشد بسیار سریع وغیر­عادی، درد مفاصل و تعریق بیش از حد خواهد شد. این عارضه در بزرگسالان باعث بروز شرایطی به نام بیماری آکرومگالی (acromegaly)‌ خواهد شد. این بیماری باعث ایجاد موارد زیر در فرد می شود:

• رشد بیش از حد جمجمه، دست­ها و پاها
• زیر شدن صدا
• تغییر در شکل اجزای صورت به دلیل تغییر شکل استخوان صورت
• فاصله افتادن بین دندان­ها در اثر رشد استخوان­های صورت
• درد مفاصل
• آپنه خواب یا خر و پف کردن
• دیابت یا ابتلا به تحمل گلوکز

تکثیر کنترل نشده سلول­ها در غده هیپوفیز، منجر به ایجاد تومورها می­شود، اما علت اصلی این اتفاق همچنان ناشناخته است. تنها درصد بسیار کمی از بیماران سابقه خانوادگی این بیماری را دارند، با این حال دانشمندان معتقدند ژن­ها نقش اصلی ایجاد این تومورها را بر عهده دارند. در واقع آنها ژنی به نام (MEN1) را مسئول تشکیل این تومورها می­ دانند.

علائم تومورهای غده هیپوفیز بر اساس نوع و مکانی که در آن قرار دارند و همچنین میزان تأثیری که بر افزایش یا کاهش تولید هورمون ها می­گذارند، متغیر خواهد بود. به این ترتیب این علائم در افراد مختلف می­تواند متفاوت باشد. با این حال علائم این تومورها مشابه با سایر مشکلات مربوط به سلامت جسمی خواهد بود. در صورت مشاهده سه مورد یا بیشتر از مواردی که در ادامه عنوان می کنیم، لازم است به پزشک مراجعه کنید و تست­های مربوطه را انجام دهید:

• اختلالات بینایی، اعم از تاری دید یا دو بینی
• سردردهای مزمن در ناحیه پیشانی
• حالت تهوع و استفراغ
• کاهش حس بویایی
• کاهش میل جنسی
• افسردگی
• خستگی مفرط
• ناباروری
• اختلالات رشد
• پوکی استخوان
• افزایش وزن بی دلیل
• کاهش وزن بی دلیل
• ایجاد کبودی در پوست
• درد مفاصل
• سندرم کارپال تونل
• اختلالات قاعدگی
• یائسگی زودرس
• تحلیل ماهیچه­ها
• خارج شدن ترشحات از سینه­ها

تشخیص وجود این تومورها از چند طریق امکان­پذیر است. در ابتدا معاینات فیزیکی فرد از جمله معاینات بینایی توسط پزشک صورت می­گیرد. درصورت لزوم از طریق آزمایش خون، سطوح هورمونی بدن نیز مورد بررسی قرار می­گیرد. مهم­ترین بخش تشخیص نیز شامل سی تی اسکن و ام آر آی می­شود. برای تشخیص بدخیم یا خوش­خیم بودن تومورها نیز لازم است بیوپسی (نمونه برداری) انجام شود.

نوع درمان و طول درمان به شرایط بیمار بستگی دارد و پزشک با توجه به آنها شیوه درمان را انتخاب خواهد کرد. بنابراین روش درمان در بیماران مختلف ممکن است متفاوت باشد. موارد زیر از جمله شرایطی هستند که برای انتخاب نوع درمان به آنها توجه می شود.

• سن بیمار
• وضعیت کلی سلامت بیمار و سابقه بیماری
• میزان شدت علائم
• تحمل بیمار نسبت به داروها و شرایط درمانی
• مدت زمان مورد نظر برای درمان
• ترجیح بیمار نسبت به روش­های درمانی مختلف

روش­های درمانی نیز ممکن است بنا به تشخیص پزشک، یک یا چند مورد درمانی را شامل شوند.

انجام عمل­های جراحی به منظور حذف تومور، اغلب یک روش درمانی مناسب است که برای درمان تومورهای کوچک توصیه می­شود. رادیوتراپی و پرتودرمانی نیز از روش­هایی هستند که نتایج مثبتی را ایجاد خواهند کرد. در این روش امواج خاصی بر روی سلول­های   تابانیده می­شوند و در عین حال از سلول­های مجاور نیز به منظور پیشگیری از صدمات، محافظت می­شود. این روش بدون درد است و تنها چند دقیقه طول می­کشد.

رادیوسرجری (radiosurgery) نیز از روش­های جدید درمان تومورهای   است که طی آن از امواج با شدت بسیار بیشتری برای از بین بردن تومور استفاده می­شود. این روش بسیار ایمن است و مانند عمل جراحی تنها طی یک جلسه تومور حذف خواهد شد.

دارودرمانی نیز به عنوان یک گزینه کارآمد همواره در نظر گرفته می­شود. داروهای مؤثری تولید شده اند که می­توانند رشد تومورها و میزان تأثیر آنها بر ترشح هورمون­ها را کنترل کنند. در بسیاری از موارد دارو درمانی اولین گام برای درمان تومورهای   غده هیپوفیز در نظر گرفته می­شود. در بسیاری از بیماران دارو درمانی باعث کاهش سایز تومور شده و مسیرهای بعدی برای تکمیل درمان را هموار می­سازد.

کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران با مدیریت دکتر محمد صمدیان، یکی از برترین متخصصان جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات در تهران، یک مرکز تشخیص و درمان بیماری­های مغز و اعصاب و همچنین اختلالات و غده­های   هیپوفیز است. شما با مراجعه به این مرکز می­توانید تحت نظر بهترین پزشکان از جدیدترین شیوه­های درمانی و مؤثرترین داروها بهره ببرید. به یاد داشته باشید که این بیماری در بسیاری از موارد قابل درمان است و با مراجعه به یک پزشک با تجربه و پیاده­سازی روش­های درمانی مناسب، می­توانید تا حدود زیادی سلامت خود را بازیابید.