هر آنچه لازم است درباره ام آر آی مغز بدانید

تصویربرداری با استفاده از ارتعاشات مغناطیسی یا MRI مغزی یک آزمایش بدون درد و خطر است که به منظور تهیه تصاویر با جزئیات از مغز و ساقه اصلی مغز انجام می شود. دستگاه ام آر آی از طریق ایجاد یک میدان مغناطیسی و با استفاده از امواج رادیویی کار می کند. این آزمایش در مراکز رادیولوژی معتبر و یا بیمارستان ها انجام می شود.

اسکن ام آر آی مغزی با تصویربرداری سی تی اسکن و اشعه ایکس متفاوت است و فرق آن در این است که در آن از پرتوهای رادیواکتیو استفاده نمی شود. اسکن MRI تصاویر را در ابعاد مختلف با یکدیگر ترکیب و پردازش می کند تا تصویر نهایی سه بعدی از بافت مغز به دست آید. بنابراین، برای شناسایی ناهنجاری های کوچک مانند تومورهای غده هیپوفیز ، استفاده از این روش تصویر برداری به طور عمومی رایج تر و مؤثرتر از سایر روش ها است. گاهی اوقات از یک ماده حاجب یا رنگی به منظور تشخیص دقیق تر ناهنجاری ها در بافتی از بدن استفاده می شود.

تصویر برداری تشدید مغناطیسی یا ام آر آی مغزی شیوه ای رایج و دقیق برای تشخیص و بررسی مسایل مغز و نخاع محسوب می شود. به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، روش های مرسوم و انواع ام آر ای مغز عبارتند از:

• MRI کارکردی (fMRI)
• MRI با وزن T1
• MRI با وزن T2
• MRI با وزن منتشر (DWI)
• MRI بهبود معکوس مایع تنظیم شده (FLAIR)
• MRI ثبت گرادیان (GRE)
• آنژیوگرافی تشدید مغناطیسی (MRA)
• ونوگرافی تشدید مغناطیسی (MRV)

ام آر آی مغز یک ابزار مناسب برای تشخیص بسیاری از عارضه های مغزی پس از مشاهده علایم اولیه بالینی است. این عارضه های مغزی شامل موارد زیر هستند:

• آنوریسم یا تحدب رگ های خونی مغز
• بیماری خود ایمنی مالتیپل اسکلروزیس یا MS
• آسیب های نخاعی
• هیدروسفالی
• سکته های مغزی هموراژیک و ایسکمیک
• عفونت ها و تومورها
• اختلالات هورمونی مغز مانند سندروم کوشینگ

مدت زمان تصویر برداری ام آر ای مغز بسته به نوع آن و محدوده تصویربرداری متفاوت است. به نظر دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب دانشگاه شهید بهشتی تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، فرآیند بدون درد ام آر آی مغز با توجه به وسعت ناحیه تصویر برداری و تعداد تصاویر مورد نیاز بین 15 تا 90 دقیقه طول می کشد.

در سال های اخیر روش های جدیدی برای اسکن و تصویربرداری دقیق تر از قسمت های مختلف بافت مغز به منظور شناسایی دقیق عملکرد آن ها توسعه یافته است. یکی از این روش ها fMRI یا تصویر برداری تشدید مغناطیسی عملکردی (Functional) است. در این روش فعالیت قسمت های مختلف مغز به وسیله تشخیص میزان جران خون در بافت هایی که در لحظه بیشترین فعالیت را دارند، شناسایی می شود. با استفاده از این روش می توان تصویر دقیق تری از نواحی مربوط به کورتکس های حرکتی و تکلم ثبت کرد. از این روش برای نقشه برداری  (Brain Mapping)از مغز به منظور تشخیص عملکرد نواحی مختلف مغز و شناسایی آسیب های مختلف عملکردی قبل از عمل جراحی مغز استفاده می شود.

یکی دیگر از روش های غیر تهاجمی به منظور شناسایی محتوای ضایعات داخلی مغز ، روش ام آر اسپکتروسکوپی است. این روش با استفاده از تشخیص محتوای شیمیایی هر ضایعه متناسب با متابولیسم بافت مرتبط با آن ، امکان شناسایی و تمیز دادن تومورها را از سایر ضایعه های مغزی مانند عفونت ها میسر می کند. از کاربرد های دیگر این روش می توان به تشخیص ام اس، تشخیص میزان اثر بخشی جراحی در ناحیه مورد نظر ، و تشخیص تومور اولیه از متاستازهای سرطانی اشاره کرد.

طبق بیان دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب دانشگاه شهید بهشتی تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، در حالی که ام آر ای مغز محدوده، شکل و ساختار آناتومی تومور مغزی را مشخص می نماید، ام ار اس مغز به مقایسه تفاوت ترکیب شیمیایی بافت طبیعی مغز با بافت غیرطبیعی تومور مغزی می پردازد. امروزه از ام ار اس مغز برای بررسی تغییرات بافتی در انواع سکته مغزی و صرع نیز استفاده می شود.

به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران در ساختمان پزشکان آریا ام ار ای هیپوفیز نوعی روش تصویر برداری مغزی از غده هیپوفیز و بافت های اطراف آن به شیوه غیر تهاجمی است که بین 30 تا 60 دقیقه طول می کشد. از این روش برای بررسی وضعیت غده هیپوفیز و تومورهای احتمالی آن به ویژه در بیماری های کوشینگ، ژیگانتیزم، آکرومگالی، پرولاکتینوما استفاده می شود.

طبق نظر دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب دانشگاه شهید بهشتی تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، ام ار ای هیپوفیز دقیق ترین و بهترین روش برای تشخیص انواع تومورهای خوش خیم (آدنوم)، و یا بدخیم غده هیپوفیز و بافت های مجاور آن می باشد. به ویژه در بیماری های ناشی از عدم تعادل هورمونی، با بررسی ام ار ای هیپوفیز می توان به طور قطعی مشخص ساخت که علت ناشی از تومور هیپوفیز است و یا مشکل در جای دیگری می باشد. همچنین در جراحی‌های هیپوفیز و قاعده جمجمه دقت ام ار ای جمجمه بسیار بالاتر می‌باشد.

ام آر آی مغز یک روش کاملاً غیر تهاجمی و بنابراین بدون درد است. در نتیجه بر اساس نظر دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب دانشگاه شهید بهشتی تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران عارضه خاصی برای شما طی و پس از ام آر ای مغز ایجاد نخواهد شد. در صورتی که کلاسترو فوبیا (هراس از مکان های بسته) داشته باشید ممکن است به شما یک مسکن خفیف برای آرامش داده شود. همچنین در صورت تزریق ماده حاجب ممکن است احساس مریضی، قرمز شدن پوست، سردرد، سرگیجه و یا حالت های حساسیت را به مدت کوتاهی بعد از تزریق احساس کنید که به سرعت برطرف خواهند شد.

به دلیل اینکه در تصویر برداری ام آر آی از میدان های مغناطیسی استفاده می شود، وجود هر گونه اشیاء فلزی یا مدارهای الکترونیک در بدن بیمار یا نزدیکی آن سبب اختلال در فرایند تصویر برداری می شود و ممکن است برای بیمار مشکل ایجاد کند. این پدیده را پدیده فرومگنتیک می گویند. در این پدیده اجسام فلزی در اثر تداخل با امواج مغناطیسی واکنش نشان می دهند و با حرکت و بیش از حد گرم شدن سبب ایجاد مشکل در بیمار می شوند. مثالی از این پدیده را می توان در ماکرویوهای خانگی مشاهده کرد. به این معنا که اگر در ماکرویوو یک وسیله فلزی یا فویل آلومینیومی قرار بگیرد، این وسیله به سرعت جرقه زده و حتی ممکن است باعث خراب شدن دستگاه شود.

مواردی که در بدن انسان ممکن است سبب ایجاد پدیده فرومگنتیک در هنگام تصویربرداری MRI شوند عبارتند از:

• ایمپلنت های داخلی گوش و سمعک
• مفصل های مصنوعی از جنس فلز
• برخی از دریچه های مصنوعی قلب و اسنتدهای عروقی که از جنس فلز هستند
• گیره های مخصوص آنوریسم عروق

علاوه بر این، اگر بیمار وسیله یا زیورآلات فلزی مانند گوشواره، حلقه، دستبند و غیره به همره دارد، باید این اشیاء را در هنگام تصویربرداری MRI  کاملاً از خود دور کند. مواد فلزی که از آن ها برای پر کردن دندان استفاده می شد معمولاً هیچ مشکلی ایجاد نمی کنند ولی گاهی بست های فلزی ارتودنسی ممکن است در فرایند تصویربرداری اختلال ایجاد نمایند.

استفاده از تصویربرداری MRI در زنان باردار در سه ماهه اول بارداری هیچ خطری ندارد. با این حال، این نوع تصویربرداری در زنان باردار با ملاحظات خاص و درصورتی که هیچ جایگزین دیگر وجود نداشته باشد انجام می شود چون به هر حال امکان بروز آسیب در جنین وجود دارد.

یکی از تصورات رایج مردم و حتی پزشکان و متخصصین رادیولوژی این است که تمام افرادی که در قلب و رگ های خونی خود از دریچه ها و پروتزهای مصنوعی استفاده می کنند، به دلیل بروز پدیده فرومگنتیک امکان داغ شدن و حرکت پروتز مصنوعی از جای خود، نمی توانند آزمایش MRI انجام دهند.

پروتزهای دریچه قلب از جنس های مختلفی مانند پلیمرها، فلزها و کربن ساخته شده اند. استفاده از فلزها مانند آلیاژهای تیتانیو، کبالت، کروم، نیکل و تنگستن  به علاوه آلومینیوم در ساخت دریچه های مصنوعی قلب رایج است. معمولا در ساخت این پروتزها از نسبتی از کربن استفاده می شود که این کربن سبب استحکام بیشتر این پروتزها و همچنین سازگاری بهتر با بدن انسان می گردد. به هر میزان که نسبت کربن استفاده شده در آلیاژ فلزی پروتزهای قلب و عروق بیشتر باشد، احتمال بروز واکنش فرومگنتیک در بیمار کاهش پیدا می کند. بر اساس تحقیقات انجام شده، امروزه بیش از 90 درصد پروتزهای قلب و عروق از ترکیبی از آلیاژ کربن و فلز ، مانند آلیاژ کربن کبالت استفاده می کنند. نتایج پژوهش های انجام شده  نشان می دهد که هیچ یک از بیمارانی  که از پروتزهای آلیاژی امروزی استفاده می کردند، مشکلی در تصویربرداری MRI نداشتند. علاوه بر این برخی از پروتزها از جنس پلیمر و دارای ساختار اصلی کربن هستند که در برابر میدان مغناطیسی هیچ واکنشی از خود نشان نمی دهند.

بنابراین، در بیمارانی که از دریچه ها و پروتزهای مصنوعی قلب استفاده می کنند، تصویربرداری MRI با مشورت پزشک متخصص قلب و عروق بیمار منعی وجود ندارد.

هزینه‌های ام آر ای مغزی به عوامل بسیار زیادی بستگی دارند. به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب دانشگاه شهید بهشتی تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، عامل دخیل در هزینه ام آر آی مغز عبارتند از:

• نوع ام آر آی مورد نیاز
• نیاز/ عدم نیاز به تزریق ماده حاجب
• وسعت محدوده مورد نظر برای تصویر برداری
• تعداد تصاویر مورد نیاز برای MRI شما
• دولتی/خصوصی بودن مرکز تصویر برداری که به آن مراجعه کرده اید
• فرانشیز بیمه درمانی که شما تحت پوشش آن هستید.

سخن پایانی

با پیشرفت های علم پزشکی، امروزه تشخیص بیماری ها و آسیب های مغزی آسان تر از هر زمان دیگری شده است. فناوری تصویربرداری با استفاده از امواج مغناطیسی (MRI)، کمک بسیاری به تشخیص این گونه عارضه های مغزی مانند تومورها کرده است. با این حال، استفاده از روش MRI در برخی موارد ریسک هایی به دنبال دارد که به منظور کاهش خطرات احتمالی، بیمار حتماً باید با پزشک متخصص معالج خود مشورت کند. کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران ،  تحت نظر دکتر محمد صمدیان، متخصص و جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات و عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، آماده ارائه مشاوره در خصوص روش های تشخیص و درمان انواع عارضه های مغزی و نخاعی است.

منابع

https://www.ahajournals.org/doi/10.1161/CIRCULATIONAHA.107.187256

https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/mri/about/pac-20384768