بیماری صرع چیست و چگونه درمان می شود؟

صرع یک بیماری مغزی است که افراد مبتلا به آن معمولا تشنج‌های مکرر و بدون تحریک اولیه را تجربه می‌کنند. این تشنج‌ها به دلیل اختلال در فعالیت الکتریکی مغز رخ‌ می‌دهد و به طور موقت سیستم پیام رسانی بین سلول‌های مغز را مختل‌ می‌کند. این بیماری طیف گسترده‌ای از انواع تشنج‌ها را دربر می‌گیرد که از فردی به فرد دیگر متفاوت است‌. همچنین بیش‌تر افراد مبتلا به صرع بیش از یک نوع تشنج دارند و ممکن است علائم دیگری از مشکلات عصبی را داشته باشند.

همان طور که گفته شد، علامت اصلی این بیماری تشنج‌های مکرر است. با این حال‌،‌ اگر فردی یک یا چند مورد از علائم زیر را تجربه کند‌، باید به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشد‌،‌ زیرا ممکن است به صرع مبتلا باشد. به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب دانشگاه شهید بهشتی تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، بیماری صرع، در حقیقت شامل تشنج های مغزی مکرری است که خود انگیخته بوده و به دلیل مشکلی در داخل مغز ایجاد می شوند. بر این اساس، علایم حمله های تشنج در بیماری صرع عبارتند از:

• تشنج بدون تب
• بی‌هوشی کوتاه یا گیجی
• غش‌های ضعیف متناوب‌،‌ که طی آن کنترل روده یا مثانه از دست‌ ‌برود
• سفتی ناگهانی و بدون دلیل مشخص در اندام ها
• پلک زدن‌های ناگهانی و بدون محرک‌های آشکار
• جویدن‌های ناگهانی و بدون هیچ دلیل روشن
• گیجی موقت و عدم توانایی برقراری ارتباط
• حرکات تکراری غیرارادی
• وحشت یا عصبانیت بدون هیچ دلیل مشخصی
• خیره شدن
• اغتشاش شعور موقت
• حرکات غیر ارادی انقباضی دستان و پاها
• خشک شدن بدن
• از دست دادن هوشیاری و خودآگاهی
• مشکلات تنفسی
• از دست دادن کنترل مثانه و یا روده
• افتادن (سقوط) ناگهانی بدون هیچ دلیل عینی بیرونی، به خصوص زمانی که همراه با از دست دادن هشیاری باشد
• عدم پاسخ به صدا، یا کلام برای مدتی کوتاه
• خواب زدگی یا گیجی
• تکان دادن سر به صورت ریتمیک همراه با از دست دادن خودآگاهی و هوشیاری

به گفته‌ی دکتر محمد صمدیان‌،‌ بهترین جراح مغز و اعصاب در تهران‌،‌ سیستم‌های پیام رسان در مغز‌،‌ عملکردهای بدن انسان را کنترل‌ می‌کنند. صرع به دلیل اختلال در این سیستم ایجاد‌ می‌شود‌،‌ که ممکن است ناشی از اختلال عملکرد مغز باشد. در بسیاری از موارد‌‌،‌ علت دقیق این مشکل مشخص نیست. اما برخی محققان عوامل ژنتیکی را علت بروز آن می‌دانند.

عوامل دیگری که ممکن است  این خطر را افزایش دهند عبارتند از:

• ضربه به سر‌،‌ مانند حادثه رانندگی
• بیماری های مغزی‌،‌ از جمله سکته مغزی و تومورها
• بیماری‌های عفونی‌،‌ مانند انسفالیت ویروسی
• سیستیک فیبروزیس
• آسیب قبل از تولد یا آسیب مغزی که قبل از تولد رخ‌ می‌دهد
• شرایط رشد‌،‌ از جمله اوتیسم و نوروفیبروماتوز

طبق مقاله ای از CDC‌‌،‌ صرع به احتمال زیاد در کودکان زیر 2 سال و بزرگسالان بالای 65 سال ایجاد‌ می‌شود.

بیماری صرع در واقع شامل مجموعه ای از طوفان های الکتریکی مغز است که به طور مکرر ایجاد می شوند. به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب دانشگاه شهید بهشتی تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران واقع در ساختمان پزشکان آریا بیماری صرع یک بیماری مزمن غیر مسری مغز است که در تمامی سنین می تواند افراد را مبتلا نماید. بیماری صرع یکی از شایع ترین بیماری های دستگاه اعصاب مرکزی محسوب می شود. متاسفانه سه چهارم افراد دارای بیماری صرع در کشورها و مناطق محروم زندگی نموده و دسترسی به درمان کافی ندارند.

هر تشنج مغزی به دلیل تخلیه شدید الکتریکی به مغز آسیب می زند. در عین حال، به دلیل از کنترل خارج شدن اندام های بدن که تحت تاثیر بخش های متشنج نظیر خود در مغز هستند، ممکن است آسیب های بدنی و عضوی نیز به فرد وارد شوند. وقوع حمله صرع می تواند در برخی از موقعیت ها برای فرد بیمار و یا حتی دیگران خطرناک باشد. به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب دانشگاه شهید بهشتی تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، مخاطرات بیماری صرع عبارتند از:

سقوط:

هنگام بروز تشنج صرعی به دلیل سقوط امکان آسیب دیدن جدی عضلانی-اسکلتی بیماران بسیار زیاد است. همچنین، انواع شکستگی استخوانی به ویژه شکستگی های جمجمه و ضربه مغزی در بیماران مبتلا به صرع بالاست.

غرق شدن:

احتمال غرق شدن در استخر و حین شنا در بیماران مبتلا به صرع 13 تا 19 برابر افرادی است که صرع ندارند.

تصادفات رانندگی:

در صورتی که حمله صرع در خیابان رخ دهد، چه فرد راننده / راکب باشد و چه عابر پیاده، احتمال تصادفات رانندگی بسیار بالا می رود. به همین دلیل، در بسیاری از کشورهای توسعه یافته ماه ها و یا سال ها پس از اینکه فرد حمله تشنجی نداشت اجازه رانندگی می دهند.

بارداری:

صرع در بارداری دو نوع تاثیر منفی به جای می گذارد. اول اینکه بروز حملات تشنجی صرع حین بارداری می تواند منجر به تهدیدهای جدی برای جنین و مادر شده و حتی سقط جنین و فوت مادر را به همراه داشته باشد. در عین حال، مصرف داروهای ضد تشنج و ضد صرع نیز به شدت احتمال نقایص مادرزادی جنین را افزایش می دهند.

مشکلات روانشناختی:

به دلیل بروی حملات صرعی، افراد بیمار معمولاً مشکلات روانشناختی هیجانی همچون افسردگی، اضطراب و افکار و رفتارهای خودکشی را تجربه می کنند. در عین حال مشکلات ناشی از نقایص حافظه نیز به دلیل صرع مزید بر علت می شود. این علایم، نه تنها به واسطه بیماری صرع، بلکه حتی به دلیل مصرف داروهای ضد صرع نیز می توانند ایجاد شوند.

پزشک متخصص سابقه پزشکی فرد و علائمی را که تجربه کرده است‌،‌ از جمله شرح و جدول زمانی تشنج‌های گذشته را‌ برای تشخیص بررسی‌ می‌کند. همچنین پزشک ممکن است آزمایشاتی را برای تعیین نوع تشنج در فرد درخواست کند. بر اساس این نتایج‌،‌ پزشک‌ می‌تواند گزینه‌های درمانی مانند داروهای ضد تشنج را توصیه کند. چندین نوع آزمایش تصویربرداری‌ وجود دارد که می‌تواند به پزشک در تشخیص کمک کند. این آزمایشات شامل موارد زیر است:

• (EEG) ای ای جی‌،‌ به دنبال امواج غیر طبیعی مغز است
• اسکن CT و MRI‌‌،‌ برای تشخیص تومورها یا سایر بی نظمی‌های ساختاری
• اسکن MRI عملکردی‌،‌ که‌ می‌تواند عملکرد طبیعی و غیر طبیعی مغز را در مناطق خاص شناسایی کند
• سی تی اسکن با انتشار تک فوتون‌،‌ که احتمالا بتواند محل اصلی تشنج را در مغز پیدا کند.
• یک تصویر مغناطیسی فالوگرام‌،‌ که‌ می‌تواند بی‌نظمی در عملکرد مغز را با استفاده از سیگنال‌های مغناطیسی شناسایی کند.

پزشک همچنین ممکن است از آزمایش خون برای شناسایی هرگونه بیماری زمینه‌ای که‌ می‌تواند باعث این بیماری شود‌،‌ استفاده کند. آزمایشات عصبی به پزشک کمک می‌کند تا نوع صرع را در فرد تعیین کند.

هدف پزشک متخصص جلوگیری از تشنج و عوارض جانبی آن است تا فرد بتواند زندگی فعال و پرباری داشته باشد. بر اساس آمار 70 درصد از افراد مبتلا به صرع‌ می‌توانند با استفاده از داروهای ضد تشنج‌،‌ دفعات و شدت تشنج خود را کاهش دهند. حدود نیمی از افراد مبتلا به به این نوع تشنج، ممکن است پس از 2 سال بهبود یافته و‌ حتی مصرف دارو‌ها را هم قطع کنند.

توجه به این نکته مهم است که برخی از داروها ممکن است از تشنج در یک فرد جلوگیری کنند اما در فرد دیگر موثر نباشد. همچنین‌،‌ حتی زمانی که فرد داروی مناسب را پیدا‌ می‌کند‌،‌ یافتن دوز ایده آل ممکن است مدتی طول بکشد. یک پزشک برای کمک به جلوگیری از تشنج ممکن است داروهای ضد صرع  AED‌ تجویز کند.

AED ها

بنا به تحقیقات انجام شده، ‌AED ها در حدود 60-70٪ موارد به کنترل تشنج کمک‌ می‌کنند. نوع تشنج در شخص تعیین کننده ی این مورد است  که پزشک داروی خاصی را تجویز کند. AED‌ ها اکثرا مصرف خوراکی و به شکل قرص یا شربت هستند. داروهای رایج برای درمان صرع عبارتند از:

• اسید والپروئیک
• کاربامازپین
• لاموتریژین
• لووتیراستام

اگر این داروها موثر نباشند‌،‌ گزینه‌های دیگری شامل جراحی‌،‌ تحریک عصب و یا رژیم غذایی خاص پیشنهاد‌ می‌شود. دکتر محمد صمدیان استاد تمام دانشگاه شهید بهشتی با علم روز و سال ها تجربه در زمینه جراحی صرع (جراحی تشنج) یکی از بهترین جراحان مغز و اعصاب در این زمینه محسوب می گردند.

بیماری صرع معمولاً یک بیماری مادام العمر است. اما اکثر افراد دارای بیماری صرع در صورت درمان مناسب و کنترل تشنج ها، می توانند یک زندگی بهنجار داشته باشند. بیماری صرع در صورتی که درمان نشود ممکن است خطرات جانی برای فرد به همراه داشته باشد. یکی از خطرات جانی ناشی از درمان نشدن این است که تشنج طولانی مدت منجر به انسداد مجاری تنفسی فرد مبتلا به بیماری صرع و در نتیجه مرگ ناشی از خفگی شود. خطرات دیگر بیماری صرع بروز تشنج در موقعیت های خطرناک همچون حین رانندگی، کار با ابزار خطرناک مثل دستگاه های پرس و اره برقی، آشپزی و یا شنا می باشد. به همین دلیل مصرف به موقع و به میزان کافی داروهای ضد تشنج در کنار شناخت عوامل محرک بروز حمله های تشنج، می توانند در حقیقت پیشگیری کننده از خطرات جانی بیماری صرع محسوب شوند.

یکی از موقعیت های نادر در بیماری صرع، مرگ ناگهانی غیر منتظره در صرع (SUDEP) است. به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب دانشگاه شهید بهشتی تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، علت مرگ ناگهانی بر اثر صرع مشخص نشده است؛ اما برخی پژوهش ها دال بر مشکلات قلبی و یا تنفسی حین حملات تشنجی صرعی شدید منجر به فوت می باشند.

افرادی که تشنج های تونیک-کلونیک دارند و یا بیماران که حملات تشنج صرعی آنها با دارو درمانی کنترل نشده است، بیش از سایر بیماران دچار صرع در معرض خطر SUDEP هستند. طبق پژوهش های صورت گرفته حدود کمتر از 1% بیماران دارای صرع دچار مرگ ناگهانی غیر منتظره در صرع (SUDEP) می شوند و معمولاً در بیماران با صرع مقاوم به درمان بیشتر شایع است.

اولین روش در درمان بیماری صرع استفاده از داروهای ضد صرع و ضد تشنج است. به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب دانشگاه شهید بهشتی تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، داروهای ضد صرع تاثیر بسیار مطلوبی برای کاهش تعداد و شدت حمله های تشنج صرعی در بیماران می نمایند. نکته مهم در مورد داروهای ضد صرع این است نمی توانند حمله ای که رخ داده است را متوقف کنند.

داروهای مناسب متعددی برای درمان صرع وجود دارند که حسب تشخیص پزشک برای شما تجویز شده و معروفترین آنها عبارتند از:

• لوتیراستام (کپارا)
• لاموتریژین (لامیکتال)
• توپیرامات (توپامکس)
• اسید والپروئیک (دپاکوت)
• کربامازپین (تگرتول)
• اتوزوکسیمید (زارونتین)

این داروها به شکل های قرص، شربت و یا آمپول موجود بوده و معمولاً 1 یا 2 بار در روز مصرف می شوند.

عوارض داروهای ضد تشنج

الگوی مصرف داروهای ضد تشنج به این صورت است که ابتدا از پایین دوز ممکن شروع شده و به تدریج به دوز بالاتر و نگهدارنده افزایش می یابند. به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب تهران در ساختمان پزشکان آریا برخی عوارض احتمالی داروهای ضد صرع و ضد تشنج عبارتند از:

• خستگی
• سرگیجه
• خواب آلودگی
• بثورات جلدی
• مشکلات حافظه
• کاهش هماهنگی بدنی

گاهی اوقات نیز در موارد بسیار نادر، افزون بر موارد فوق ممکن است بیمار دچار افسردگی و یا التهاب کبدی شود. این موارد به راحتی با تغییر داروهای مصرفی شما قابل کنترل و درمان می باشند و از این نظر جای هیچ نگرانی نیست. فقط لازم است در صورت مشاهده این علایم به سرعت پزشک معالج خود را مطلع نمایید تا اقدامات اصلاحی لازم در رژیم دارویی شما را انجام دهد.

مهم ترین گزینه تشخیص جراح مغز و اعصاب در جلسه مشاوره و پس از معاینات بالینی و بررسی سابقه بیمار است لذا انتخاب جراح حاذق و آگاه در این اتخاذ تصمیم صحیح بسیار ارزشمند است اما به صورت یک قانون کلی می توان گفت اگر حداقل دو دارو در کنترل تشنج بی‌اثر بوده باشند‌،‌ پزشک جراحی را توصیه می‌کند که‌ می‌تواند تشنج را کاهش دهد یا از بین ببرد. یک مطالعه در سوئد نشان داد که 62 درصد بزرگسالان و 50 درصد کودکان مبتلا به صرع پس از جراحی حدود 7 سال هیچ تشنجی نداشتند. براساس موسسه ملی اختلالات عصبی و سکته مغزی‌،‌ برخی از گزینه‌های جراحی عبارتند از :

• لوبکتومی: در طی این روش‌،‌ جراح بخشی از مغز را که در آن تشنج شروع‌ می‌شود‌،‌ خارج‌ می‌کند. این قدیمی‌ترین نوع جراحی برای این بیماری است.
• ترانس تراپ چندگانه subpial : در طی این روش‌،‌ یک جراح چندین برش برای کاهش تشنج در یک قسمت از مغز ایجاد‌ می‌کند.
• جسم پینه‌ای: جراح اتصالات عصبی بین دو نیمه مغز را قطع‌ می‌کند. این باعث‌ می‌شود تشنج از یک طرف مغز به طرف دیگر گسترش پیدا نکند.
• کاشت دستگاه : یکی‌دیگر از گزینه‌های جراحی کاشت دستگاهی در قفسه سینه برای تحریک عصب واگ در پایین گردن است. این دستگاه برای کمک به کاهش تشنج‌،‌ تحریک الکتریکی را به مغز‌ می‌فرستد.

 با اینکه تحت عمل جراحی ممکن است دفعات و شدت تشنج افراد کاهش یابد اما با این حال‌‌،‌ معمولاً ادامه مصرف داروهای ضد تشنج برای چندین سال پس از عمل مهم است.

در صورتی که درمان های دارویی نتوانند تعداد و شدت حملات تشنج صرعی را در بیماران مبتلا به صرع کاهش دهند، یکی دیگر از گزینه های درمانی جراحی است. البته به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب دانشگاه شهید بهشتی تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، جراحی مغز برای همه بیماران مبتلا به صرع امکان پذیر نیست و فرد باید پیش از کاندید شدن برای جراحی توسط کمیسیون های تخصصی جراحی مورد ارزیابی و بررسی کامل مغزی قرار بگیرد.

روش معمول در جراحی صرع شامل ایجاد برش و یا برداشتن بخش هایی از مغز است که حملات صرعی در آنها آغاز می شوند. به گفته دکتر محمد صمدیان جراح برتر مغز و اعصاب تهران، با توجه به اینکه بیشتر حملات تشنج صرعی در لوب گیجگاهی آغاز می شوند، بهترین جراح صرع باید بتواند لوبکتومی گیجگاهی را به درستی و با دقت زیادی انجام دهد، زیرا در صورت اشتباه ممکن است به دلیل حساسیت زیاد، کارکردهایی همچون تکلم، حافظه، و هیجانات در فرد آسیب ببینند.

به این منظور امروزه به استفاده از تکنیک های جراحی میکروسکوپی و نورو آندوسکوپی با شیوه های بیهوشی محدود که به آن جراحی بیدار گفته می شود، لوبکتومی گیجگاهی برای بیماران صرع صورت می گیرد. دکتر محمد صمدیان برترین جراح صرع در تهران در توضیح این روش می گیوند که حین جراحی بیدار، بیمار در حالتی بین بیهوشی و بیداری قرار داشته و کارکردهای حافظه، تکلم، شنوایی، بینایی، و حرکتی وی به طور مرتب ارزیابی می شوند تا این نواحی در مغز حین جراحی صرع آسیب نبینند.

در صورتی که عمل جراحی صرع توسط جراحان برتر مغز و اعصاب صورت گیرد، بعد از عمل بیماران به تدریج شاهد کاهش و یا حتی قطع مصرف داروهای ضد تشنج خواهند بود که این فرآیند بتدریج طی چند ماه رخ می دهد.

آیا بیماری صرع خطرناک است؟

بیماری صرع انواع مختلفی دارد که در صورت درمان و کنترل مناسب معمولاً خطری برای فرد محسوب نمی شوند. بلکه اتفافاتی که حین تشنج برای بیماری ممکن است رخ دهند، می توانند خطرناک باشند که مواردی همچون تصادف، سقوط، سوختگی، برق رفتگی، خفگی در استخر و … هستند.

آیا بیماری صرع قابل درمان است؟

بله، امروزه بیماری صرع با پیشرفت های حوزه اعصاب به خوبی با دارو و در موارد لزوم، جراحی مغز و اعصاب قابل کنترل و درمان می باشد.

آیا بیماری صرع ارثی است؟

با توجه به دانش امروزی حوزه مغز و اعصاب، نمی توان با قدرت در این زمینه اظهار نظر کرد. در برخی افراد بیماری صرع سابقه خانوادگی، ژنتیک و ارثی ندارد. اما در عین حال، احتمال بروز صرع در خانواده و نزدیکان خونی افرادی که صرع دارند، بالاتر از جمعیت عادی است.

آیا صرع باعث مرگ می شود؟

بیماری صرع در صورت عدم مداوا و کنترل می تواند خطرات جانی به همراه داشته باشد. در صورتی که تشنج صرع زیاد طول بکشد ممکن است فرد دچار مشکلات قلبی و تنفسی شده و مرگ شود. همچنین، در صورت عدم درمان و تشنج فرد در محیط های کاری، رانندگی، استخر و یا آشپزی، ممکن است فرد دچار سوانح جدی منجر به فوت گردد.