تشنج و راه های کنترل آن

تشنج از دیدگاه فنی عبارتی کلی است که در پزشکی به حالتی گفته می شود که در آن فرد دچار خشکی، گرفتگی، و انقباض غیر ارادی عضلات بدن می شود که همراه با تغییراتی در سطح هوشیاری می باشد. به طور معمول تشنج منجر به حرکاتی ناخوشایند در سطح بدن می شود که عموماً بین 1 تا 2 دقیقه طول می کشند. تشنج یک اختلالی شایع است، به طوری که یکی از موارد مهم مراجعه به اورژانس ها است و علل متعددی برای ایجاد آن بیان شده است.
دکتر صمدیان، متخصص مغز و اعصاب در این زمینه اطلاعات مفیدی در اختیارمان قرار دادند که در ادامه شرح می دهیم. با ما همراه باشید تا اطلاعات موثری در این رابطه به دست آورید.

تشنج نوعی مشکل عصبی است و هنگامی رخ می دهد که فعالیت الکتریکی طبیعی مغز، به طور ناگهانی مختل شود. ترشحات سریع در مغز باعث تغییرات ناگهانی هوشیاری، فعالیت های حرکتی یا رفتاری می شود. معمولاً در عرض چند دقیقه خود به خود متوقف می شود و به ندرت می تواند تهدید کننده باشد. این بیماری در هر نژاد و سنی دیده می شود اما میزان بروز آن در بیماران مبتلا به MPS بیشتر است. علائم، دفعات و شدت آن در افراد مختلف متفاوت است که میتواند به دلایل زیادی مانند عفونت، ضربه به سر، تومور مغزی و مسمومیت رخ دهد. در MPS ، علت آن عصبی است. این بیماری معمولاً از عوارض MPS شدید است. تقریباً نیمی از بیماران مبتلا به MPS در اواخر دوره، تشنج دارند.

به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب دانشگاه شهید بهشتی تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، تشنج و تشنج مغزی اغلب با یکدیگر به اشتباه یکسان پنداشته می شوند. در تشنج مغزی، تخیله نامتناسب و ناگهانی الکتریکی در بخش هایی از مغز رخ می دهد که الزاماً همراه با تشنج و حرکات بدنی نیست. در بسیاری اوقات تشنج مغزی صرفاً گیجی، گم گشتگی و منگی بدون هیچ واکنش جسمانی است. ممکن است فرد دچار تشنج مغزی تنها خیره به نقطه ای بشود.

حملات به طور کلی به دو گروه عمومی و جزئی (کانونی) تقسیم می شوند. در تشنج های جزئی، فعالیت الکتریکی غیرطبیعی در ناحیه محدودی از مغز شروع میشود، بسته به قدرت و سرعت انتشار تخلیه الکتریکی، میتواند در آن ناحیه بماند یا به مناطق مجاور یا مناطق دورتر گسترش یابد. در چنین حملاتی، کل مغز تحت تأثیر قرار نمی گیرد. در تشنجهای عمومی، فعالیت الکتریکی از ابتدا یا همزمان همه مناطق مغز را تحت تأثیر قرار می دهد یا مانند حملات جزئی، از یك منطقه محدود شروع میشود و با گسترش در سایر مناطق مغز، به حالت کلی تعمیم می یابد (به این نوع تشنجها، تعمیم یافته ثانویه گفته میشود)

تشخیص تشنج های جزئی و عمومی، معمولا با معاینه فیزیکی و عصبی، شرح حال دقیق پزشکی، آزمایشات آزمایشگاهی، الکتروانسفالوگرافی ( EEG )، توموگرافی کامپیوتری و تصویربرداری مغناطیسی، انجام میشود. هیچ درمانی برای این بیماری وجود ندارد. هدف، کنترل حملات و کاهش شدت آنها است. در درمان از داروهای ضدتشنج با توجه به نوع حملات استفاده میشود.

همانطور که پیشتر شرح آن رفت، تشنج مغیز به معنای دشارژ الکتریکی مدارهای مغزی در بخش هایی از مغز می باشد. به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب دانشگاه شهید بهشتی تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، با توجه به اینکه بیش از 40 نوع تشنج مغزی وجود دارند، در صورت بررسی های دقیق علمی می توان دسته بندی های کلی زیر را برای انواع اصلی تشنج مغزی بیان داشت:

تشنج مغزی صرعی:

این نوع تشنج های مغزی ناشی از بیماری صرع بوده و شامل تشنج مغزی تونیک-کلونیک (حمله بزرگ)، میوکلونیک (حمله کوچک)، تونیک، کلونیک، آتونیک، تشنج ساده محدود، تشنج محدود با تعمیم ثانوی هستند.

تشنج مغزی ناشی از تب:

این نوع تشنج های که ناشی از تب بالا هستند عموماً در کودکان بین 6 ماهه تا 5 ساله در روز اول تب مشاهده می شوند و معمولاً تنها چند دقیقه ادامه دارند.

تشنج مغزی غیر صرعی:

تشنج های مغزی غیر صرعی معمولاً به دلیل اختلالات الکتریکی مغزی نبوده و ممکن است به دلایل روانشناختی، عفونی، التهاب مغزی، مسمومیت، آسیب مغزی، و… باشند.

تشنج مغزی ناشی از دارو:

تشنجح های مغزی ناشی از دارو زمانی ایجاد می شوند که دارویی شیمیایی منجر به تحریک بیش از حد مغز و یا کاهش شدید مواردی که تنظیم کننده فعالیت الکتریکی مغز هستند، گردد. داروهایی نظیر بوپروپیون (ولبروترین)، میرتازاپین (رامرون) ترامادول، دیفن هیدرامین، ایزونیازید (نوعی آنتی بیوتیک) و مواد محرک نظیر کوکائین و آمفتامین (شیشه) می توانند منجر به تشنج مغزی شوند.

حملات می توانند، به دلایل زیر اتفاق بیفتند؛ گرسنگی، بیماری های تب دار، سایر داروها که با هم استفاده می شوند یا کمبود خواب که در برخی بیماران می تواند باعث حملات شود.

تشنج مغزی در کودکان و نوجوانان معمولاً رایج تر از باقی سنین است. هر چند لازم است به خاطر داشته باشیم در هر سنی ممکن است تشنج مغزی رخ دهد. اگر فردی در سنین بالاتر دچار تشنج مغزی شود، به طور غالب سابقه خانوادگی، بیماری و/ یا اختلالی ژنتیک دارد. به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب دانشگاه شهید بهشتی در کلینیک جامع قاعده جمجمه و  هیپوفیز ایران، علل عمده و معمول بروز تشنج مغزی عبارتند از:

گاهی اوقات نیز، حتی با بررسی های طبی، تشخیصی و تصویر برداری دقیق و کامل، علت تشنج مغزی هیچ گاه مشخص نمی شود.

در هنگام بروز حمله، تلاش برای وارد کردن انگشت، قاشق بین دندان ها برای باز کردن دهان بیمار یا فشار دادن آن برای جلوگیری از انقباضات، ممکن است به بیمار آسیب برساند. در شرایط عادی، حمله به طور خودکار طی 1 – 2 دقیقه پایان می یابد. اگر حمله در این دوره به پایان نرسد، بیمار باید قطعاً به بیمارستان منتقل شود. هنگام بروز حملات اقدامات احتیاطی برای جلوگیری از آسیب رساندن عوامل محیطی به بیمار انجام شود. اگر جسم تیز یا سختی وجود داشته باشد که در مواردی مانند زمین خوردن و انقباض در هنگام حمله، به بیمار آسیب برساند، باید بیمار را از این خطر دور کرد.

در صورت بروز بحران، باید لباس محکم بسته شده بیمار را، شل کنید تا بیمار بتواند نفس راحتی بکشد. بوییدن پیاز، ادکلن و غیره برای بیمار، به درمان حملات کمکی نمی کند. نگه داشتن دست و پاهای بیمار متشنج، توسط اطرافیان، تلاش برای کنترل آنها، ممکن است باعث مشکلاتی مانند دررفتگی شانه شود. فرد ممکن است پس از بهبودی احساس خستگی کند و به طور موقت بیهوش شود. بنابراین باید مدتی استراحت کند.

از آنجا که این بیماری، اختلال در عملکرد مغز است، علائم ممکن است بسته به عملکرد ناحیه آسیب دیده مغز متفاوت باشد. برخی از علائم عبارتند از:

•  انقباضات ناگهانی در بدن
• لرزش غیرقابل کنترل دست و پاها
• از دست دادن هوشیاری
• حرکت سریع سر تکان دادن
• عدم توانایی پاسخ دادن به صدا یا گفتار برای مدت کوتاهی
• نگاه کردن به یك نقطه ثابت
• چشمك زدن سریع
• علائم روانشناختی مانند ترس، اضطراب یا دژاوو (احساس اینکه لحظه قبل را تجربه کرده اید)
• عدم شناسایی زمان و مکان
• بیهوشی موقت
• خیرگی یا چرخیدن چشمها به یك سمت
• دفع ناخواسته و غیرارادی ادرار

تشنج مغزی و سکته مغزی به عنوان دو فوریت جراحی مغز و اعصاب شناخته می شوند. اما، علل، ماهیت، علایم و تاثیرات آنها بر مغز شما کاملاً متفاوت از یکدیگر است. به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب دانشگاه شهید بهشتی تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، سکته مغزی به دلیل ایجاد وقفه در جریان خون مغزی ایجاد می شود. در حالی که تسنج مغزی به دلیل به هم خوردن تنظیم و تعادل جریان فعالیت الکتریکی مغز شما به وجود می آید.

در عین حال یکی از نکات خطرناک در تشنج این است که علایم عمومی تشنج شامل اغتشاش شعور (کنفوزیون) و از دست دادن کنترل ماهیچه ای که جزو علایم تشنج هستند می توانند جزو علایم بروز سکته مغزی نیز محسوب گردند. سکته مغزی می تواند به طور مادام العمر منجر به اختلال در تفکر و کنترل عضلانی شما شود. در حالی که معمولاً تاثیرات و عوارض تشنج کوتاه مدت، موقت، و گذرا هستند.

یکی از موارد حساس در جراحی مغز و اعصاب بروز تشنج در سکته مغزی است. طبق تحقیقات صورت گرفته توسط دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب دانشگاه شهید بهشتی تهران در کلینیک جامعق قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، بیشترین احتمال بروز تشنج بعد از سکته مغزی در 30 روز اول پس از سکته مغزی وجود دارد. حدود 5 تا 10 درصد از افرادی که دچار سکته مغزی شده اند، ظرف چند هفته دچار تشنج مغزی خواهند شد. در صورتی که تشنج تعمیم یافته (جنرال) باشد علایم زیر ممکن است مشاهده شوند:

بیشتر بیماران را می توان با داروهایی تحت عنوان ضدتشنج درمان کرد. هدف این است که حملات با دارو متوقف شود. بنابراین، استفاده منظم از داروها مهم است. اگرچه دارو درمانی در بیشتر بیماران موثر است، اما ممکن است در برخی از بیماران اثر مورد انتظار را ایجاد نکند. بسته به شرایط زمینه ای که تشنج ایجاد می کند، می توان در این بیماران، جراحی انجام داد.

حدود ده سال پیش روش جراحی برای درمان بیماران دچار تشنج در ایران آغاز شد، اما این جراحی ها بسیار مختصر و محدود بودند که مشکل را به خوبی رفع نمی کردند و تنها در بیمارانی که کانون تشنج مشخص داشتند، انجام می شد و سایر بیماران که علائم نامشخص داشتند قابل درمان نبودند . امروزه در بسیاری از کشورها از جمله کشور ما، برای درمان بیماران تشنجی، جراحی توسط تیم های مجرب پزشکی انجام میشود، حتی در سالهای اخیر دو جراحی بزرگ با کار گذاری الکترودهای مغزی برای پیدا کردن محل دقیق تشنج انجام شده است. دکتر صمدیان و تیم جراحی ایشان یکی از بهترین تیم های جراحی مغز و اعصاب در بیمارستان لقمان وابسته به دانشگاه شهید بهشتی هستند که در صورت بروز هر گونه علائم میتوانید برای انتخاب روش درمان و جراحی به ایشان مراجعه کنید.

به گفته دکتر صمدیان دو روش جراحی وجود دارد:
اولین مورد، از بین بردن خود کانون تشنج است (جراحی رزکتشن). روش دوم، جراحی تسکین دهنده است که هدف آن کاهش انتشار، فراوانی و شدت آن با قطع مسیرهای انتشار است. یکی دیگر از گزینه های درمانی، رژیم کتوژنیك است. این رژیم غذایی، در برخی از انواع تشنج موثر است. تشنج های کنترل نشده و تأثیرات آن بر زندگی ممکن است گاهی اوقات طاقت فرسا باشد و یا منجر به افسردگی شود. علاوه بر این، بهتر است سبك زندگی سالم مانند کنترل استرس، محدود کردن مشروبات الکلی و پرهیز از استعمال دخانیات انتخاب شود.

آیا تشنج درمان دارد؟

به طور معمول درمان تشنج از طریق درمان علت بروز آن انجام می شود. در عین حال شیوه های درمان دارویی با داروهای ضد تشنج، اصلاح رژیم غذایی، مصرف مکمل ها و مواد معدنی، و در نهایت جراحی روش های درمان به حساب می آیند.

چه چیزهایی باعث تشنج می شوند؟

عوامل متعددی می توانند منجر به تشنج شوند که شامل تب بالا، کمبود خواب، نورهای چشمک زن قوی، هایپر ناترمی (کمبود سدیم)، بعضی داروهای ضد درد یا ضد افسردگی یا ترک مواد، آسیب های تروماتیک مغزی، بیماری های خود ایمنی مثل لوپوس اریتروماتوز سیستمی و ام اس، سکته مغزی، تومور مغزی، سوء مصرف مواد بویژه شیشه و کوکایین، مصرف الکل، ابتلا به کووید-19 می باشند.

آیا تشنج همان صرع است؟

خیر، تشنج با صرع تفاوت زیادی دارد. در صورتی که فردی به دلیل غیر از بیماری دچار تشنج شود و این تشنج ها در فاصله زمانی 24 ساعت تعداد 2 یا بیشتری باشند، می توان احتمال وجود صرع را مطرح نمود.

آیا تشنج باعث فراموشی می شود؟

تشنج در صورتی که شدت و مدت زیادی داشته باشد به دلیل بر هم زدن توازن الکتروشیمیایی مغز می تواند تاثیرات زیادی بر ما بگذارد. به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب دانشگاه شهید بهشتی تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، فراموشی های موقت، کوتاه مدت و گذرا مربوط به وقایع محدوده زمانی بروز تشنج در برخی از بیماران مشاهده می شوند

چگونه تشنج را کنترل کنیم؟

در گام نخست لازم است بیمار مبتلا به تشنج سریعاً به اورژانس یک مرکز پزشکی تخصصی منتقل شود. بهتر است با شماره 115 اورژانس تماس گرفته و تقاضای امداد نمایید. متخصصان اورژانس حین تماس تلفنی مراقبت های اختصاصی اولیه را به شما آموزش می دهند. سپس متخصص اورژانس به معاینه و بررسی علت تشنج و درمان آن می پردازد. در گام بعد، جراح مغز و اعصاب به بررسی و معاینه مغز و اعصاب بیمار می پردازد تا به شناسایی دلیل اصلی به درمان تشنج بیمار شما بپردازند.

دکتر محمد صمدیان، یکی از بهترین متخصصان مغز و اعصاب در تهران هستند که بهتر است توصیه های ایشان را جدی بگیرید.

• داروهای خود را به درستی مصرف کنید.
• از اقداماتی مانند خیس کردن صورت باید خودداری شود.
• خواب کافی نیز مهم است. کمبود خواب می تواند باعث تشنج شود.
• از مصرف زیاد الکل خودداری کنید.
• ورزش می تواند به شما در حفظ سلامت جسمی و کاهش افسردگی کمك کند.
• از مصرف نیکوتین خودداری کنید.

بطور کلی می توان گفت تشنج، بیماری ای است که فقط نیاز به کنترل دارد. اگر تمامی نکات گفته شده را رعایت کنید، می توانید دفعات حمله را کم کرده و زندگی با این بیماری را بهتر کنترل کنید. اطالاعات بیشتر در : acibadem