عناوین مهم
چه ارتباطی میان مغز و بدن ما وجود دارد؟ آیا هنگام خواب هم تحت فرمان مغز هستیم؟ چه فرآیندهایی تحت کنترل مغز ماست؟ چه تصمیم هایی تحت تاثیر راست مغز و چه تصمیم هایی تحت تاثیر چپ مغز هستند؟ چه فرآیندهایی در مغز قابل کنترل هستند؟ در این مقاله با کارکرد اجزاء اصلی مغز مثل (مخ، مخچه، ساقه مغز)، جمجمه، کورتکس مخ و ارتباط آنها با بدن و کنترل بدن و به صورت مختصر با مغز به عنوان فرمانده کل بدن و اجزاء آن و کارکرد و ارتباط این بخش ها بر کنترل بدن انسان آشنا خواهیم شد:
مغز انسان
جالب است بدانیم هر نوزاد هنگام تولد با حدود 85 میلیارد نورون به دنیا می آید. مغز ما انسان ها در ساعات مختلف شبانه روز و بسته به فعالیتی که انجام می دهیم، چیزی در حدود ۲۵ – ۴۰ وات انرژی مصرف می‌کند. این اعداد نشان دهنده فعالیت زیاد این عضو حیاتی در بدن انسان است. حدود 2% وزن بدن انسان را مغز به خود اختصاص می دهد و در حدود 20% انرژی کل بدن را حتی در زمان استراحت به خود اختصاص می دهد. با تمام این تفاسیر، مثل لامپ های جدید ال ای دی کم مصرف ترین عضو، مغز است.
پیچیده ترین عضو بدن انسان « مغز» به مثابه مرکز فرمان دستگاه عصبی انسان « مغز» توده بافت عصبی در انتهای قدامی است و اطلاعات حسی را یکپارچه و پاسخ‌های حرکتی را هدایت می‌کند. مغز انسان تقریباً 1.4 کیلوگرم (3 پوند) وزن دارد و از میلیاردها سلول به نام نورون تشکیل شده است. اتصالات بین نورون‌ها که به عنوان سیناپس شناخته می‌شوند، پیام‌های الکتریکی و شیمیایی را قادر می‌سازند که از یک نورون به نورون بعدی در مغز منتقل شوند، فرآیندی که زیربنای عملکردهای حسی اساسی است و برای یادگیری، حافظه و شکل گیری فکر و سایر فعالیت‌های شناختی حیاتی است. « مغز» به مثابه مرکز فرمان دستگاه عصبی پیام های ورودی را دریافت و پس از پردازش به خروجی قابل درک تبدیل می کند. دستگاه عصبی مرکزی در درون حفاظی استخوانی به نام جمجمه و ستون فقرات قرار گرفته و شامل مغز و نخاع می‌باشد.
ساختار جمجمه
کارکرد جمجمه استخوانی، محافظت از مغز در برابر آسیب و ضربه است. در مجموع ۲۲ استخوان، جمجمه را تشکیل می‌دهند که این استخوان‌ها شامل قسمت جلویی، جداری، گیجگاهی، اسفنوئید، پس سری و اتموئید هستند. درون ساختار برخی از استخوان‌های سر و صورت حفرات تو خالی هوایی به نام سینوس وجود دارند.
قسمت های اصلی مغز کدامند؟
مغز از سه قسمت اصلی مخ، مخچه و ساقه مغز تشکیل شده است:
مخ:
مخ بزرگترین قسمت مغز انسان و خود دارای دو قسمت یا دو نیمکره چپ و راست است که با یک شکاف عمیق از یکدیگر جدا شده‌اند. قشر مخ یک لایه خارجی ماده خاکستری است که هسته ماده سفید را پوشانده است. قشر یا کورتکس مخ، بخش خاکستری مغز را تشکیل می‌دهد و بخش سفید مغز را در بر گرفته است. ضخامت قشر خاکستری مخ 2 تا 4 میلی‌متر و به صورت لایه لایه است و برای جای گرفتن در جمجمه ساختاری به شدت پیچ‌خورده دارد.
کورتکس مخ به دو بخش تقسیم می‌شود:
- نئوکوتک : بخش بزرگتر مخ است و از ۶ ناحیه عصبی تشکیل می‌شود.
- آلوکورتک: بخش کوچکتر که دارای ۳ یا ۴ ناحیه عصبی است.
نقش قشر مخ از نظر عملکردی در بدن انسان
قشر حرکتی: آکسون‌ها از این ناحیه به سمت نورون‌های حرکتی در ساقه مغز و نخاع می‌روند. قسمت عقب لوب پیشانی، درست در مقابل ناحیه حس قرار دارد.
قشر حسی: این قشر در لوب آهیانه جای گرفته و از طریق هسته‌های رله در تالاموس از اعصاب حسی و مجاری، سیگنال ها را دریافت می‌کند. نواحی حسی اولیه عبارتند از:
- قشر بینایی
- لوب پس‌سری
- قشر شنوایی در قسمت هایی از لوب گیجگاهی
عملکرد قشر اینسولا
- آگاهی
- اعمال مرتبط به هیجانات
- تنظیم همئوستازی
- ادراک
- کنترل حرکت
- خود آگاهی
- عملکرد شناختی
- تجربه بین فردی
نقش مناطق ارتباطی قشر مخ در بدن انسان
این بخش باقیمانده مناطق ارتباطی نامیده می شود که از قسمت انتهایی مغز اطلاعات حسی را دریافت و نقش بسزایی در فرآیندهای شناختی پیجیده مثل، ادراک، تفکر، و تصمیم گیری دارد.
مخچه:
مخچه کارکردهای مهمی مثل کنترل حرکات، مهارتهای حرکتی، هماهنگی بدن بر عهده دارد. کوچکترین اختلال در مخچه منجر به اختلال در کارکرد سایر اعضاء بدن می شود و مغز قادر به کنترل آن اعضا نیست. مثل اختلال در صحبت کردن، راه رفتن و . . .
ساقه مغز:
ساقه مغز، در ابتدای ناحیه مغز میانی به مخچه متصل شده و از آن خارج می شود. ساقه مغز به زیر نخاع ادامه پیدا می‌کند و توسط ستون مهره‌ها محافظت می‌شود. ده عدد از دوازده جفت اعصاب جمجمه‌ای مستقیماً از ساقه مغز خارج می‌شوند. همچنین این قسمت از مغز، شامل بسیاری از هسته‌های عصبی جمجمه، هسته‌های اعصاب محیطی و هسته هایی است که در تنظیم بسیاری از فرآیندهای اساسی از جمله تنفس، کنترل حرکات چشم و تعادل نقش دارند. ساقه مغز بسیاری از عملکردهای خودکار بدن را تنظیم می کند. کنترل ضربان قلب، تنفس، چرخه خواب و بیداری و بلع در بدن ما آگاهانه نیست. ساقه مغز در قسمت پایینی مغز قرار دارد که مغز را به نخاع متصل می کند.
آناتومی مغز انسان :
لوب های مغز
کارکرد چهار لوب در هر نیمکره مغز و ارتباط با بدن انسان
لوب پیشانی (Frontal): این لوب با عملکردهای اجرایی از جمله کنترل خود، برنامه‌ریزی، استدلال و تفکر انتزاعی مرتبط است.
لوب گیجگاهی (Temporal): لوب گیجگاهی حافظه شنیداری، بینایی، زبان و برخی عملکردهای شنوایی و گفتاری را کنترل می‌کند.
لوب آهیانه (Parietal): لوب آهیانه‌ای بخش بالایی و وسط نیمکره مغز است که بین لوب پیشانی و لوب پس‌سری و بالای لوب گیجگاهی قرار دارد. کارکردهای این لوب عبارتند از:
- حس لامسه (بساوایی)
- ادراک فضایی
- ادراک دیداری
- بازشناسی اندازه‌ها، رنگ و اشکال از یکدیگر
- احساس درد
لوب پس‌سری (Occipital): کوچکترین لوب مغز است که وظایف اصلی آن عبارتند از:
- دریافت اطلاعات بصری
- پردازش بصری – مکانی
- حرکت
- تشخیص رنگ
- مرکز بینایی
نیمکره های مغز و کارکرد آنها در بدن انسان
مغز انسان به دو نیمکره چپ و راست تقسیم می‌شود و با فیبرهای عصبی به نام جسم پینه‌ای با هم مرتبط‌اند که اطلاعات را بین این دو نیمکره منتقل می‌کند. در هر لوب، نواحی قشری با عملکردهای خاصی مانند مناطق حسی، حرکتی و نواحی وابسته، با یکدیگر مرتبط هستند. اگرچه نیمکره راست و چپ مغز، از نظر شکل و عملکرد مشابهت دارند اما، برخی عملکردها تنها با یکی از این دو بخش در ارتباط هستند. به طور مثال مرکز زبان در نیمکره چپ و مرکز بینایی در نیمکره راست قرار دارند.
کارکرد نیمکره راست و چپ و ارتباط آن با بدن انسان
مغز از دو نیمکره تشکیل شده است
• نیمکره چپ بزرگتر از نیمکره راست است.
• نیمکره چپ مسئول عملکردهای کلامی است.
• نیمکره راست وظیفه عملکردهای فضایی را بر عهده دارد.
نیمکره چپ مغز
نقش نیمکره چپ مغز در گفتار و زبان، محاسبات ریاضی و بازیابی اطلاعات است.
نیمکره راست مغز
نیمکره راست در پردازش بینایی، شنوایی، مهارتهای فضایی و توانایی هنری، فعالیت‌های غریزی یا خلاقانه‌تر نقش دارد.
کارکرد مغز انسان
با توجه به تحلیل کل مغز می توان اینگونه بیان داشت که مرکز تحلیل اطلاعات مربوط به حواس پنجگانه مغز انسان است؛ اطلاعات مربوط به بینایی، بویایی، صدا، لامسه و چشایی. علاوه بر حواس پنجگانه ورودی های دیگری مثل؛ لمس، لرزش، درد و دما را از بقیه بدن و همچنین ورودی های غیر ارادی را از اندام ها دریافت کرده و به تفسیر اطلاعات برای درک محیط اطراف ما می پردازد.
مغز انسان قادر به دریافت، تحلیل و ادراک :
- افکار و اتخاذ تصمیم
- خاطرات و احساسات
- حرکات ، تعادل و هماهنگی
- درک احساسات ( درد و . . . )
- رفتارهای خودکار مانند تنفس، ضربان قلب، خواب و کنترل دما
- تنظیم عملکرد اندام
- کارکردهای گفتار و زبان
- پاسخ به محرک ها (استرس)
با توجه به اهمیت مغز و کارکرد مهم آن در کل زندگی انسان برای محافظت از آن رعایت موارد زیر پیشنهاد می شود:
- رژیم غذایی و ورزش
- استفاده از لوازم ایمنی
- خواب کافی
- فعالیت ذهنی برای سلامتی آناتومی مغز
نتیجه‌گیری
ساختار مغز انسان به طرز قابل توجهی پیچیده است و محققان هنوز در حال کشف بسیاری از اسرار نحوه عملکرد آن هستند. با درک بهتر نحوه عملکرد بخش‌های مختلف مغز، می‌توانید نحوه تأثیر بیماری یا آسیب را نیز بهتر درک کنید. برای مثال، پس از گذشت یک قرن از کشف استیل کولین (ACh)، متخصصین مغز و اعصاب هر دو گیرنده، انتقال دهنده های کولین و آنزیم های سنتز و تخریب کننده و تنظیم کننده بیان آنها را به عنوان عواملی در شناخت، متابولیسم و ایمنی را شناسایی کرده اند. این اکتشاف و این شبکه تنظیمی، حفظ هموستاتیک سیگنال‌دهی کولین از مغز به بدن و همچنین واکنش‌ها به نیکوتین، داروهای آنتی کولین استراز بیماری آلزایمر و را ممکن کرد.
