کوچک شدن مغز و نشانه های بروز آلزایمر

آلزایمر رایج ترین دلیل ترین نوع دمانس (زوال عقل) است. این واژه عبارتی عام برای یک بیماری شامل از دست دادن حافظه و سایر توانمندی های شناختی مهم برای زندگی روزمره است. به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران بیماری آلزایمر عامل 60 تا 80 درصد موارد دمانس است. طبق بررسی های تصویر برداری مغزی، در آلزایمر مغز تحلیل رفته و به زبان عام کوچک می شود. روش های بسیار زیادی برای شناسایی، پیشگیری و کاهش عوارض آلزایمر وجود دارد که در ادامه به آن اشاره می کنیم.

بیماری آلزایمر یک بیماری نورودژنراتیو و پیش رونده عصبی است که منجر به تحلیل رفتن مغز و مردن سلول های مغزی می شود. بیماری آلزایمر رایج ترین دلیل دمانس (زوال عقل) است که منجر به تحلیل رفتن پیوسته و تدریجی تفکر، رفتار و مهارت های اجتماعی می شود که زندگی روزانه، شغلی، و اجتماعی فرد را به شدت مختل می نماید.

بیش از 80 درصد از افرادی که دچار بیماری آلزایمر هستند، سن بالای 75 سال دارند. در سرتاسر دنیا حدود 50 میلیون نفر دمانس (زوال عقل) دارند که بین 60 تا 70 درصد دچار بیماری آلزایمر هستند.

به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، علل بروز بیماری آلزایمر به خوبی شناخته نشده اند. از نظر متخصصان در بیشتر افراد آلزایمر به دلیل ترکیبی از علل ژنتیک، سبک زندگی، و عوامل محیطی ایجاد می شود. در کمتر از 1 درصد موارد، آلزایمر به دلایل ژنتیکی ایجاد می شود. این موارد بسیار نادر بوده و منجر به بروز آلزایمر در میانسالی می شود. در این میان نقش 2 پروتئین در شکل گیری و پیشرفت بیماری آلزایمر محرز شده است:

پلاک های بتا آمیلوئید:

پروتئین های بتا آمیلوئید قطعاتی از یک مولکول پروتئینی بزرگتر هستند. هنگامی که این پروتیئن ها به صورت رسوب بر روی هم تجمع می کنند، تشکیل پلاک مغزی داده و تاثیرات مخرب و سمی بر سلول های مغزی دارند که منجر به قطع ارتباط بین سلولی می شوند. به تدریج این پلاک های آمیلوئید که وسعت پیدا می کنند، در خود بقایای مرده سلولهای مغزی را نیز جا می دهند که منجر به تشدید آلزایمر می شود.

رشته های فسفریله تائو:

پروتئین های تائو نقشی عمده در فرآیندهای حمایت و انتقال داخلی درون سلول های عصبی مغز ایفا می کنند. در بیماری آلزایمر، پروتئین های تائو تغییر شکل داده و در ترکیب با فسفر تبدیل به ساختارهایی رشته ای درون نورون ها می شوند. این ساختارهای رشته ای جلوی سیستم نقل و انتقال عصبی را گرفته و برای سلول ها سمی هستند.

بیماری آلزایمر علایم بسیار گسترده ای دارد که شناسایی آن تنها توسط متخصصان مقدور است. اولین نشانه کلیدی بیماری آلزایمر از دست دادن حافظه است. علایم اولیه بیماری شامل دشواری یادآوری رخدادها و یا صحبت های اخیر است. طی پیشرفت بیماری، نقایص حافظه تشدید شده و سایر علایم خودنمایی می کنند.

به گفته دکتر محمد صمدیان بهترین جراح مغز و اعصاب تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، در ابتدای بیماری ممکن است فرد دچار آلزایمر متوجه مشکلات یادآوری و سازماندهی حافظه خود بشود. اما معمولاً اعضای خانواده اطرافیان و دوستان بیشتر متوجه نشانه های آغاز بیماری می شوند. علایم بیماری آلزایمر به صورت دسته بندی شده عبارتند از:

مشکلات حافظه:

• دشواری در یادآوری و فراموشی که به تدریج افزایش می یابد.
• تکرار عبارات، جملات و سوالات به طور مداوم
• فراموشی مکالمات، قرارهای ملاقات، و رخدادها و به یاد نیاوردن آنها در آینده
• قرار دادن اشیاء در جاهای نامرتبط به طور عادت روزانه
• گم شدن در مکان های آشنا
• فراموشی تدریجی نام های افراد و اعضای خانواده و اشیاء زندگی روزمره (چیز چیز گفتن به جای نام ها)
• مشکل در یافتن کلمات درست برای مشخص کردن اشیاء، بیان افکار، و یا شرکت در مکالمات

تفکر و استدلال:

• مشکلات تمرکز، و تفکر به ویژه در مورد مفاهیمی همچون عدد می شود.
• ناتوانی از انجام هم زمان چند کار
• مشکلات مدیریت مالی زندگی
• مشکلات پرداخت قبوض به موقع

قضاوت و تصمیم گیری:

• • ناتوانی از اتحاذ تصمیمات درست و قضاوت های بجا در زندگی روزمره
  • ناتوانی در انتخاب لباس مناسب با آب و هوا و یا مجلس مورد نظر
  • مشکلات در پاسخگویی درست به مسایل و مشکلات زندگی روزمره
  • مشکلات رانندگی درست
  • مشکلات پخت و پز درست و سوزاندن مدام غذا

برنامه ریزی و اجرای امور آشنا:

• مشکلات انجام عادت ها و فعالیت های روزانه همچون برنامه ریزی فعالیت های روزانه، پخت و پز، و انجام تفریحات مورد علاقه.
• ناتوانی تدریجی در لباس پوشیدن
• ناتوانی تدریجی در استحمام
• ناتوانی تدریجی در اجابت مزاج و طهارت

تغییرات رفتاری و شخصیتی

منظور از آتروفی مغزی از دست رفتن سلول های عصبی مغز است. همچنین، در آتروفی مغزی ارتباطات و اتصالات بین سلول های مغزی تخریب می شوند. دلایل زیادی برای آتروفی مغزی وجود دارند که از آسیب مغزی و سکته تا بیماری آلزایمر متغیرند. به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب دانشگاه شهید بهشتی تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و  هیپوفیز ایران، ما به طور طبیعی با افزایش سن خود برخی از سلول های مغزی را از دست می دهیم و این بخشی از فرآیند طبیعی زندگی است. اما این فرآیند بسیار آهسته و تدریجی است.

در آتروفی مغزی که مرتبط با آسیب یا بیماری است، فرآیند از دست رفتن سلول های مغزی، سریع، شدید، وسیع و آسیب زا می باشد. نکته حائز اهمیت اینکه آتروفی مغزی می تواند بخش های مختلفی از مغز را درگیر کند که از فردی به فرد دیگر متفاوت است. انواع اصلی آتروفی مغزی عبارتند از:

آتروفی کانونی (موضعی):

در این نوع از آتروفی مغزی، تنها سلول های بخش های خاصی از مغز درگیر شده و در نتیجه تنها کارکردهای مغزی و بدنی متناظر با آن نواحی از دست می روند.

آتروفی عمومی (تعمیم یافته):

در این نوع از آتروفی مغزی، تخریب در تمامی بخش های مغز اتفاق می افتد.

آتروفی مغزی منجر به کاهش سن افراد می شود. اما این کاهش سن بستگی به نوع بیماری ایجاد کننده آتروفی نیز دارد. به عنوان نمونه، افرادی که آتروفی مغزی ناشی از بیماری آلزایمر دارند، به طور معمول بین 4 تا 8 سال بعد از تشخیص بیماری فوت می کنند. اما افرادی که دچار آتروفی مغزی ناشی از بیماری تصلب چندگانه (MS) می شوند در صورت درمان موثر و مناسب، به طور معمول طول عمری نزدیک به طور عمر افراد عادی دارند.

کاهش اندازه مغز که از آن به کوچک شدن مغز یاد می شود شامل کاهش حجم مغز است. دلیل کوچک شدن مغز آتروفی مغزی است که می تواند ناشی از عوامل مختلف به ویژه بیماری آلزایمر باشد. کوچک شدن مغز با از دست رفتن توانمندی های شناختی و افزایش ریسک ابتلا به بیماری آلزایمر همراه است. به عبارت دیگر، کوچک شدن مغز نوعی علامت هشدار دهنده بروز آلزایمر است.

به گفته دکتر محمد صمدیان بهترین استاد برتر جراحی مغز و اعصاب تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، الگوهای خاصی در تغییرات ساختار مغز منجر به کوچک شدن مغز می شوند. طبق بررسی های صورت گرفته از تصویر برداری های MRI در سال های مختلف از مغز افراد داوطلب، مشخص شده است که کاهش اندازه مغز به ویژه در شبکه پیش فرض که شامل نواحی مغزی درگیر در تولید فکر و حافظه هستند، منجر به ضعف حافظه می شود.

این کاهش حجم و کوچک شدن مغزی در افرادی که دچار بیماری آلزایمر و نواقص شناختی خفیف می شوند، بیشتر از افراد عادی است. نکته جالب توجه اینکه در افرادی که کوچک شدن مغزشان بیش از سایر افراد است، همزمان شاخص های زیستی ژن APOE4 که عامل ژنتیک افزایش ریسک آلزایمر می باشد، نیز بالاتر هستند.

موضوع حائز اهمیت در کوچک شدن حجم مغز این است که در حدود 20 درصد از بیماران دارای آلزایمر، ساختارهای مغزی از نظر بالینی تا زمان مرگ سالم هستند. طبق بررسی هایی که صورت گرفته این افراد حتی در برابر بیماری آلزایمر مقاومت بیشتری داشته و بیماری تاثیر کمتری بر روند زندگی آنها دارد. بررسی های تصویر برداری مغزی نشان داده است که این افراد اندازه و حجم مغزی بیشتری نسبت به افراد همسن خود (چه دارای آلزایمر و چه بدون آلزایمر) دارند.

بنابراین، هر اندازه مغز بزرگتر باشد، حتی در صورت ابتلا به بیماری آلزایمر، فرد آسیب های شناختی کمتری را تجربه خواهد نمود. به ویژه مشاهده شده است این افراد مشکلات شناختی و حافظه کمتری نسبت به سایر بیماران دارند. کوچک شدن مغز که در حقیقت از دست رفتن سلول های آن است به معنای تخریب مدارهای مغزی است. وقتی مدارهای مغزی تخریب شوند توانمندی هایی که مسئولیت اجرای آن را داشتند نیز از دست می رود. به همین دلیل است که ما در بیماران آلزایمر به تدریج شاهد از دست رفتن انواع توانایی های حافظه، شناخت، تفکر و در نهایت رفتار و شخصیت هستیم.

کوچک شدن مغز تا اندازه ای به عنوان بخشی از فرآیند طبیعی پیر شدن و چرخه عمر رخ می دهد. اما رخدادهای متعددی نیز می توانند منجر به کوچک شدن مغز شوند که عبارتند از:

به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران در عین حال که عوامل متعددی می توانند منجر به کوچک شدن مغز شوند و خارج از کنترل می باشند، استفاده از روش های خاصی می تواند منجر به محافظت از مغز در برابر کوچک شدن گردد. به خصوص این تغییرات اگر در سبک زندگی باشند، می توانند به افراد برای کاهش سرعت کوچک شدن طبیعی مغز کمک شایانی نمایند.

مهمترین و ساده ترین راه پیشگیری و مقابله با کوچک شدن مغز تمرینات ورزشی بدنی روزانه و منظم است. پژوهش های متعددی نشان داده اند که ورزش مرتب و روزانه منجر به بهبود وضعیت کارکرد شناختی مغز می شوند. همچنین محققان دریافته اند که افرادی که تناسب بدنی کمی در دوره 40 تا 50 سالگی دارند، هنگام رسیدن به 60 سالگی مغز کوچکتری دارند.

همچنین، مراقبت از سلامت قلبی و عروقی، کنترل منظم فشار و قند خون و در صورت نیاز پیگیری درمان های مناسب تاثیر بسزایی در حفظ حجم مغز و جلوگیری از کوچک شدن مغز انسان دارد. به همین علت، در کنار ورزش منظم، عواملی همچون رژیم غذایی سالم، فعالیت های اوقات فراغت برنامه ریزی شده، ارتباطات اجتماعی سالم و منظم با دیگران، اجتناب از استعمال دخانیات، و حذف الکل و مواد در پیشگیری از کوچک شدن مغز نقش بسیار مهمی دارند.

با توجه به اینکه علت دقیق بیماری آلزایمر هنوز مشخص نشده است، بنابراین شیوه دقیق و مطمئنی برای پیشگیری از آن وجود ندارد. اما به گفته دکتر محمد صمدیان جراح برتر مغز و اعصاب تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، رعایت پاره ای از نکات ساده در سبک زندگی ما می تواند به ما در کاهش ریسک ابتلا به آلزایمر کمک نمایند که عبارتند از:

در حوزه تغذیه، پژوهش ها نشان داده اند که رژیم غذایی مدیترانه ای و رژیم غذایی اوکیناوایی تاثیرات بسیار زیادی در طول عمر و کاهش بیماری های نورودژنراتیو به ویژه آلزایمر دارند. رئوس این رژیم های غذایی برای پیشگیری از آلزایمر عبارتند از:

• حداقل سه وعده غذای غله کامل در روز
• مصرف سبزیجات با برگ سبز (سالاد) حداقل 6 بار در هفته
• مصرف صیفی جات حداقل یکبار در روز
• مصرف انواع توت حداقل دو بار در هفته
• کاهش مصرف گوشت قرمز به کمتر از 4 بار در هفته
• مصرف ماهی تازه حداقل 1بار در هفته
• مصرف ماکیان حداقل 2 بار در هفته
• مصرف حبوبات و بنشن حداقل 3 بار در هفته
• مصرف آجیل خام حداقل 5 بار در هفته
• کاهش مصرف غذاهای منجمد و فست فود به کمتر از 1 بار در هفته
• استفاده از روغن زیتون برای طبخ
• کاهش مصرف کره به کمتر از 1 قاشق غذاخوری در روز
• کاهش صرف پنیر به کمتر از 1 بار در هفته
• کاهش مصرف شیرینی جات به کمتر از 5 بار در هفته
• حذف مصرف نوشیدنی های الکلی و گازدار

طبق بررسی های صورت گرفته برخی مواد و ترکیبات گیاهی می توانند منجر به کاهش احتمال و شدت روند بیماری آلزایمر شوند. بسیاری از این ترکیبات در طب سنتی چینی و کره ای مورد استفاده بوده و عبارتند از:

همچنین گیاهان زیر نقش مهمی در پیشگیری از آلزایمر بر عهده دارند:

متاسفانه در حال حاضر هیچ درمانی برای بیماری آلزایمر وجود ندارد. هنگامی که فرد اولین نشانه های بیماری را که شامل از دست رفتن حافظه، مشکلات یادگیری، قضاوت، ارتباط و زندگی روزانه هستند از خود نشان می دهد، هیچ کاری نمی توان برای توقف و یا معکوس کردن روند بیماری وی انجام داد.

اما به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب دانشگاه شهید بهشتی تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران،  برخی داروها می توانند بعضی از انواع نشانه ها و عوارض بیماری آلزایمر را در برخی از بیماران مبتلا به آن کاهش دهند. این داروها می توانند روند بیماری را کند نموده و به مغز برای کارکرد بهتر و طولانی تر کمک نمایند. برخی از این داروها عبارتند از:

• آدوکانوماب-آووا (آدوهلم)
• دونه پزیل (آریسپت): آلزایمر خفیف، متوسط، و شدید
• گالانتامین (رازادین، رمینیل): آلزایمر خفیف تا متوسط
• ریواستیگمین (اگزلون): آلزایمر خفیف تا متوسط
• ممانتین (نامندا): آلزایمر متوسط تا شدید
• نامزاریک (ترکیب نامندا و آریسپت): آلزایمر شدید

همچنین داروهای ضد افسردگی، داروهای خواب آور، و داروهای کنترل کننده مشکلات پرخاشگری و تحریک پذیری نیز ممکن است حسب مورد برای درمان عوارض آلزایمر توسط متخصصان تجویز می شوند. نکته مهم این است که تمامی این داروها باید تحت نظر و با دستور مستقیم پزشک معالج بیمار مصرف شوند.

مشاوره رایگان و رزرو نوبت