با افزایش سن ممکن است مشکلات مختلفی برای مغز ایجاد شود. البته این مشکلات ممکن است به دلایل زمینه‌ای در سنین پایین‌تر نیز ظاهر شوند. اما در کهنسالی شایع‌تر هستند. دمانس مغزی یا زوال عقل یکی از مهم‌ترین مشکلاتی است که برای افراد مسن به وجود می‌آید. این مشکل انواع مختلفی دارد. یکی از شایع‌ترین شکل‌های دمانس، آلزایمر است. افراد مبتلا به زوال عقل به توجه و مراقبت‌های ویژه‌ای نیاز دارند و لازم است که اطرافیانشان اطلاعات کاملی در مورد این بیماری داشته باشند. به همین دلیل در این مقاله توضیحات جامعی در مورد آن ارائه داده‌ایم.
عناوین مهم
دمانس مغزی چیست؟
زوال عقل یک بیماری مشخص نیست. مثال بیماری گوارش که ممکن است انواع مختلفی داشته باشد، زوال عقل نیز شکل‌های متفاوتی دارد و شامل هر بیماری که باعث ایجاد تغییرات غیر طبیعی در مغز است، می‌شود. این تغییرات بر عملکرد تفکر، توانایی شناختی، رفتار، احساسات و توانایی گفتاری فرد تأثیر می‌گذارد و در مراحل پیشرفته زندگی بیمار را با مشکل روبرو می‌کند.
۶۰ الی ۸۰ درصد از دمانس مغزی را آلزایمر تشکیل می‌دهد. تغییرات غیر طبیعی که به دلیل خونریزی‌های میکروسکوپی مغزی یا انسداد رگ‌های خونی ایجاد می‌شود نیز دومین نوع شایع زوال عقل به شمار می‌رود. در برخی موارد نیز بیماران تغییرات ناشی از چند نوع دمانس را به صورت همزمان تجربه می‌کنند که به آن دمانس مغزی مختلط گفته می‌شود. بعضی از بیماران به دلیل مشکلات قابل درمان مانند بیماری شدید تیروئید یا کمبود شدید ویتامین دچار دمانس می‌شوند. این مشکل مغزی معمولا با از بین رفتن علت اصلی، بهبود پیدا می‌کند. اما سایر موارد برگشت پذیر نیستند. برای اطلاعات بیشتر می‌توانید مقاله سایت alz.org را مطالعه کنید.
علائم دمانس مغزی چیست؟
علائم در هر شخص وابسته به نوع زوال عقل متفاوت است. این بیماری به مرور زمان پیشرفت می‌کند و در هر مرحله نشانه‌های منحصر به فردی دارد. در ادامه توضیحاتی در مورد علائم احتمالی آن ارائه داده‌ایم.
علائم مراحل اولیه
در این مرحله احتمالا شخص متوجه بیماری خود نخواهد شد و علائم را نادیده می‌گیرد. چرا که خفیف هستند و به مرور زمان شدیدتر خواهند شد. این علائم عبارتند از؛
- فراموشی.
- گم کردن زمان.
- گم شدن در مکان‌های آشنا.
- فراموش کردن کارهای کوچک مانند بستن قفل در یا خاموش کردن گاز.
علائم مرحله میانی
در این مرحله علائم جزئی‌تر می‌شوند و به نوع دمانس مغزی بستگی دارند. همچنین علائم واضح‌تر هستند و احتمالا بیمار و اطرافیان متوجه مشکل خواهند شد. علائم مرحله میانی به طور کلی عبارتند از؛
- فراموش کردن اتفاقات اخیر.
- فراموش کردن نام افراد.
- گم شدن در خانه.
- بروز مشکل در برقراری ارتباط با دیگران.
- تغییرات رفتاری و سرگردانی.
- پرسش‌های مکرر از اطرافیان در مورد مسائل ساده.
علائم مرحله نهایی
در این مرحله بیمار به صورت کامل تحت تأثیر زوال عقل قرار دارد و به تنهایی نمی‌تواند زندگی کند. اختلالات حافظه در او مشکلساز می‌شود و علائم جسمی نیز در او نمود پیدا می‌کنند. برخی از شایع‌ترین علائم در این مرحله عبارتند از؛
- بیمار نمی‌داند در چه زمانی و چه مکانی قرار دارد.
- او نمی‌تواند اطرافیان خود را بشناسد. به مرور زمان حتی نزدیکان را نیز نخواهد شناخت.
- به تنهایی نمی‌تواند زندگی کند و باید دیگران از او مراقبت کنند.
- نمی‌تواند راه برود.
- تغییرات رفتاری شدیدتری را تجربه می‌کند.
علائمی که در این بخش‌ها بیان شد، جزو موارد کلی بودند. ممکن است نوع دمانس مغزی باعث ایجاد مشکلات دیگری نیز بشود. مثلا پارکینسون نوع خاصی از زوال عقل است که حرکت ناخودآگاه اندام‌ها را به دنبال دارد. برای اطلاعات بیشتر در این زمینه می‌توانید مقاله سایت who.int را مطالعه کنید.
انواع مختلف دمانس مغزی چیست؟
اختلالات مختلفی باعث ایجاد زوال عقل می‌شوند که در این بخش به آنها پرداخته‌ایم. دسته اول مشکلات نورودژنراتیو هستند که به مرور زمان باعث از بین رفتن دائمی نورون‌ها و سلول‌های مغزی می‌شوند. این مشکلات در حال حاضر هیچ درمانی ندارند و حتی نمی‌توان از پیشرفت آنها پیشگیری کرد. سه بیماری زیر جزو اختلالات نورودژنراتیو شناخته می‌شوند.
- آلزایمر.
- دمانس فرونتوتمپورال.
- دمانس مغزی با اجسام لویی.
موارد زیر نیز جزو آسیب‌های پیشرونده برای مغز به شمار می‌روند.
- زوال عقل ناشی از انسداد رگ‌ها یا خونریزی مغزی.
- دمانس مغزی مختلط.
دمانس قابل درمان
این دسته از بیماری‌ها قابل پیشگیری و حتی درمان هستند و می‌توان روند پیشرفت آنها را کند کرد. به عنوان مثال هیدروسفالی مغزی که شامل تجمع غیر طبیعی مایع مغزی است، می‌تواند با درمان بهبود پیدا کند. سایر مشکلاتی که می‌توان به کمک روش‌های درمانی با آنها مقابله کرد، عبارتند از؛
- زوال عقلی که بخاطر عوارض جانبی برخی از داروهای خاص ایجاد شده است.
- دمانس مغزی که به دلیل مشکلات عاطفی شدید، استرس زیاد و افسردگی به وجود آمده است.
- زوال عقل ناشی از کمبود ویتامین.
- مشکلات ناشی از مصرف بی‌رویه الکل یا مواد مخدر.
- مشکلات ایجاد شده بخاطر وجود لخته خون در مغز، تومور یا عفونت در مغز.
- دمانس مغزی بخاطر ضربه و آسیب‌های خارجی به سر.
- مشکلات تیروئید، کلیه و کبد.
برای اطلاعات بیشتر در این زمینه می‌توانید مقاله سایت nia.nih را مطالعه کنید.
دمانس فرونتوتمپورال چیست؟
به آن دسته از بیماری های دمانس که در وهله نخست لوب های پیشانی (فرونتال) و گیجگاهی (تمپورال) مغز را درگیر می نمایند، دمانس فرونتوتمپورال گفته می شود. به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب دانشگاه شهید بهشتی تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، نواحی پیشانی و گیجگاهی مغز به طور کلی مسئول شخصیت، رفتار و زبان هستند. بطور معمول دمانس فرونتوتمپورال در سنین کمتر مابین 40 تا 65 سالی بروز می کند. دمانس فرونتوتمپورال مسئول حدود 10 تا 20 درصد از دمانس ها بوده و شامل موارد زیر می باشد:
- نوع رفتاری
- زبان پریشی (آفازی) پیشرونده اولیه
- اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS) یا بیماری لو گریگ
- سندرم قشری-قاعده ای (کورتیکو بیزال)
- فلج پیشرونده هسته فوقانی (PSP)
دمانس مغزی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
برای تشخیص این بیماری پزشک ابتدا باید علت‌های زمینه‌ای مانند مواردی که در قسمت‌های قبل بیان کردیم را بررسی کند. تشخیص به موقع این مشکلات اهمیت بسیاری دارد و می‌تواند به درمان زودهنگام کمک کند. اقدامات متداول پزشکان برای تشخیص دمانس مغزی را در ادامه توضیح داده‌ایم.
بررسی تاریخچه پزشکی
زوال عقل می‌تواند ارثی نیز باشد. به همین دلیل بیمار باید در مورد سابقه زوال عقل در خود یا خانواده‌اش توضیح دهد. همچنین پزشک سوالاتی در مورد علائم، شدت آنها، تغییرات ایجاد شده و زمان بروز آنها می‌پرسد. در صورتی که مصرف داروی خاص باعث تشدید یا بهبود علائم در شما می‌شود، حتما باید در این باره به پزشک خود اطلاع دهید. به طور کلی سعی کنید در ملاقات با او همه چیز را توضیح دهید و چیزی را از قلم نیندازید.
معاینه فیزیکی
پزشک ممکن است تست‌هایی برای سنجش شرایط جسمانی بیمار و تأثیر دمانس مغزی بر بدن او انجام دهد. همچنین علائم حیاتی بیمار مانند فشار خون و… را بررسی می‌کند تا در صورت وجود مشکل زمینه‌ای، متوجه آن شود. این علائم ممکن است به پزشک نشانه‌ای از علت ایجاد مشکل بدهد.
تست‌ها و آزمایش‌های عصبی
این مرحله مهم‌ترین و گسترده‌ترین بخش برای تشخیص زوال عقل و نوع آن است. تست‌هایی که در این مرحله انجام می‌شوند را در ادامه توضیح داده‌ایم.
آزمون‌های شناختی
این آزمون‌ها برای سنجش عملکرد مغز مورد استفاده قرار می‌گیرند و انواع مختلفی دارند. تست‌های شناختی توانایی‌های زیر را در بیمار بررسی می‌کنند.
- حافظه.
- قدرت حل مسئله و تحلیل.
- مهارت‌های زبانی و ارتباطی.
- مهارت‌های ریاضی.
علاوه بر موارد بالا ممکن است سایر مهارت‌های ذهنی فرد نیز مورد سنجش قرار بگیرد.
تست‌های آزمایشگاهی
تست‌های آزمایشگاهی نیز ممکن است برای تشخیص دمانس مغزی مورد استفاده قرار بگیرند. آزمایش خون و دیگر مایعات موجود در بدن و آزمایش‌های بررسی سطح مواد شیمیایی، هورمون‌ها و ویتامین‌ها از جمله تست‌های این مرحله هستند. این موارد می‌توانند به تشخیص علائم و علت بیماری کمک کنند.
اسکن مغز
در این تست‌ها، عواملی چون سکته مغزی و تومورهایی که باعث ایجاد زوال عقل شده‌اند، بررسی می‌شود. در این اسکن‌ها همچنین تغییرات مغز و جایگاه آنها مشخص می‌شود. تست‌هایی که در این بخش انجام می‌شوند، شامل موارد زیر هستند.
- سی تی اسکن.
- توموگرافی انتشار پوزیترون (PET).
آزمایش‌های ژنتیکی
همانطور که گفته شد، در برخی موارد دمانس مغزی یک بیماری ارثی است. همچنین ممکن است بخاطر وجود یک ژن معیوب در شخص ایجاد شود. در این موارد فرد با انجام آزمایش ژنتیک می‌تواند متوجه وجود بیمار خود بشود. قبل و بعد از انجام این تست، شخص و خانواده او حتما باید با مشاور ژنتیک صحبت کنند.
تفاوت دمانس و آلزایمر
دمانس یک عبارت پزشکی کلی برای توصیف بیماری هایی است که حافظه، عملکرد زندگی روزمره، و توانمندی های ارتباطی را تحت تاثیر منفی قرار می دهند. اما به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر مغز و اعصاب دانشگاه شهید بهشتی تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، آلزایمر شایع ترین نوع دمانس محسوب می شود. بیماری آلزایمر به تدریج با گذر زمان و سن تشدید شده و حافظه، زبان، و تفکر را تخریب می نماید.
جلوگیری از زوال عقل
به گفته دکتر محمد صمدیان بهترین دکتر مغز و اعصاب تهران در دانشگاه شهید بهشتی و کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران در ساختمان پزشکان آریا، زوال عقل به سختی قابل پیشگیری است، زیرا دلیل وقوع آن معمولاً ناشناخته می باشد. اما در بیماران مبتلا به زوال عقل با کاهش خطر حملات و سکته قلبی در کنار پیشگیری از بیماریهای عفونی می توان از تشدید بیماریشان جلوگیری کرد. همچنین، در افراد سالم رعایت نکات زیر می تواند منجر به کاهش زوال عقل شود:
- قطع مصرف دخانیات
- قطع مصرف مواد
- قطع مصرف الکل
- ورزش روزانه حداقل 60 دقیقه
- رژیم غذایی مدیترانه ای
- کنترل بیماری های مزمن همچون فشار خون بالا، دیابت، و چربی/کلسترول خون بالا
- انجام تمرینات منظم ذهنی همچون زبان آموزی، یادگیری مهارت های جدید، حفظ کردن مطالب جدید
- انجام فعالیت های اجتماعی به طور منظم و حفظ ارتباطات و تعاملات جمعی
- مصرف مواد رقیق کننده خون
طول عمر بیماران دمانس مغزی
طول عمر بیماران دمانس مغزی بسته به نوع دمانسی که به آن مبتلا هستند از فردی به فرد دیگر متفاوت است. به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب دانشگاه شهید بهشتی تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، طبق پژوهش های صورت گرفته متوسط طول عمر بیماران دمانس مغزی بعد از تشخیص حدود 10 سال است. اما بسیاری از این بیماران تا بیش از 25 سال پس از تشخیص نیز زندگی نموده اند.
علت مرگ بیماران دمانس
به طور معمول دلیل اصلی مرگ بیماران دمانس باید با کالبدشکافی پس از مرگ آنها مشخص گردد. به گفته دکتر محمد صمدیان جراح برتر مغز و اعصاب تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، دو دلیل عمده مرگ بیماران دمانس در سطح جهانی مشکلات تنفسی (ذات الریه و برونشیت) به میزان 38.4% و بیماری های قلبی ایسکمیک به میزان 23.1% هستند. در حالی که بیماری های نئوپلاسمی تنها عامل 3.8% مرگ ها در بیماران دمانس محسوب می شوند. این امر به دلیل تخریب شدن مراکز حیاتی کنترل تنفس و گردش خون در مغز این بیماران است. همچنین، عفونت ریوی نشانگر مشکلات شدید در مراقبت و تغذیه مناسب این بیماران در مراحل پایانی زندگی است.
روش‌های درمان دمانس مغزی چیست؟
همانطور که گفته شد، برخی از انواع این بیماری درمان خاصی ندارند. اما برخی دیگر با از بین بردن علتشان درمان می‌شوند. افراد مبتلا به این بیماری و اطرافیانشان بیشتر به حمایت و آموزش نیاز دارند. اقداماتی که برای این گروه از افراد انجام می‌شود، عبارتند از؛
- تجویز داروها به منظور مدیریت بهتر علائم زوال عقل.
- قرار گرفتن تحت نظارت پزشک و کنترل علائم.
- آموزش نگهداری و برخورد با بیمار به خانواده.
- کمک به بیمار در مدیریت علائم.
بیشتر انواع دمانس مغزی درمان خاصی ندارند، اما می توان با استفاده از روش هایی به مدیریت علایم آنها پرداخت. به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب دانشگاه شهید بهشتی تهران، داروهای زیر برای کاهش نشانه های دمانس مغزی مفید هستند:
- بازدارنده های کولین استراز: دونه پزیل (آریسپت)، ریواستیگمین (اگزلون)، گالانتامین (رازادین)
- داروهای فعال ساز گلوتامات: ممانتین (نامندا)
- داروهای ضد افسردگی
- داروهای ضد توهم و هذیان
- داروهای خواب
- داروهای پارکینسونیزم
همچنین، روش های درمانی زیر برای کاهش مشکلات رفتاری و حرکتی بیماران دمانس کاربردی هستند:
کار درمانی | موسیقی درمانی |
| تغییر و ساده سازی محیط زندگی | ماساژ درمانی |
| ساده سازی فعالیت ها به گام های کوچکتر | طب سوزنی |
| ورزش روزانه |
جمع بندی
دمانس مغزی یک بیماری است و جزو روند طبیعی دوران کهنسالی انسان محسوب نمی‌شود. این یعنی با داشتن یک سبک زندگی سالم می‌توان تا حد زیادی از ابتلا به آن پیشگیری کرد. اما در صورت ابتلا همراهی یک پزشک متخصص در این زمینه که تمام راه‌های درمان و گزینه‌های موجود را بشناسد و بتواند از آن برای بهبود علائم در بیمار استفاده کند، ضروری است. دکتر محمد صمدیان بهترین متخصص مغز و اعصاب در تهران هستند که می‌توانند به شما در کنترل و ارائه راهکارهای موثر در بهبود دمانس مغزی کمک کنند. برای مشاوره و رزرو نوبت می‌توانید از طریق سایت دکتر صمدیان اقدام کنید.
در کلینیک تخصصی دکتر محمد صمدیان بسیاری از موارد دمانس های ناشی از تومور و خونریزی های مغزی مخصوصا خونریزی ساب دورال مزمن و هیدروسفالی با درمان عامل ایجاد کننده درمان شده اند .
