آتروفی مغزی: کوچک شدن مغز انسان

آتروفی مغزی انسان یک وضعیت خطرناک است که در بسیاری از بیماری های آسیب زا برای مغز مشترک می باشد. منظور از آتروفی مغزی این است که بافت های مغزی سلول های خود را از دست می دهند. آتروفی مغزی ممکن است در نورون ها (سلول های مغزی) و یا ارتباطات بین آنها به وجود آید. همچنین، آتروفی مغزی می تواند کانونی (محدود به یک یا چند بخش) و یا تعمیم یافته در سرتاسر مغز باشد. آسیب های آتروفی مغز دامنه ای از اختلال در تفکر تا از دست دادن خود آگاهی و نقایص عمیق شناختی را در پی دارد. آتروفی مغزی هیچ درمانی تا به امروز نداشته و مهمترین راه مقابله با آن پیشگیری از طریق شناسایی سریع است. مراجعه ادواری به پزشکان مغز برای بررسی سلامت مغز، امکان شناسایی به موقع و پیشگیری از گسترش آتروفی مغزی را به ما می دهد.

منظور از آتروفی مغزی انسان از دست دادن سلول های مغزی و یا از دست دادن تعدادی از پیوندهای بین سلول های مغزی (سیناپس ها) است. افرادی که دچار آتروفی مغزی می شوند به طور معمول در نتیجه این نوع آسیب مغزی دچار نقایص عقلی و هوشی می شوند. نوع آسیب وارده به مغز بستگی به منبع ایجاد و میزان آتروفی دارد.

آتروفی مغزی به شکل طبیعی در تمامی انسان ها رخ می دهد و بخشی از فرآیند عادی پیری در دستگاه اعصاب مرکزی محسوب می شود. اما از دست دادن سلول های مغزی ممکن است به دلیل مواردی چون آسیب مکانیکی، عفونت، و وضعیت های طبی همچون دمانس (زوال عقل)، سکته، و بیماری هانتینگتون، تشدید شوند. آتروفی های مغزی تقریباً در یک ششم جمعیت بزرگسال مشاهده می شوند.

• انواع مختلفی از آتروفی مغزی وجود دارند که ممکن است در نتیجه آسیب و بیماری و یا نتیجه فرآیندهای طبیعی پیری در دستگاه اعصاب مرکزی باشند. در عین حال آتروفی های مغزی ناشی از عفونت، ضربه مغزی، و سایر وضعیت های طبی نیز ممکن است در هر سنی رخ بدهند. به طور عمده انواع آتروفی مغزی عبارتند از:
  • آتروفی مغزی کانونی

  تنها یک یا چند بخش محدود از مغز را درگیر می کند

  • آتروفی مغزی تعمیم یافته:

  تمامی نقاط مغز را به شکلی تقریباً مشابه تحت تاثیر و اسیب قرار می دهد.

  • آتروفی مغزی کامل/ ناکامل:

  هنگامی که بخشی از مغز درگیر آتروفی می شود هنوز هم تعداد از نورون های مغزی وجود دارند که از بین نرفته اند و عملکرد خود را دارند. به همین علت در برخی افراد آتروفی بخشی (ناکامل) است نه کامل.

  • آتروفی پیش رونده:

  این نوع از آتروفی در بزرگسالی (بویژه اواخر میانسالی به بعد) رخ می دهد که در آن فرد به تدریج مهارت های خود را از دست می دهد. در این نوع از آتروفی مغزی به تدریج در طول ماه ها و یا سال ها میزان آتروفی و در نتیجه ناتوانی فرد افزایش می یابد.

  • آتروفی مغزی کانونی حاد:

  معمولاً چندین هفته بعد از علایم شدید سکته، آسیب های تروماتیک مغزی، یا عفونت رخ می دهد.

  • آتروفی مغزی مادرزادی

  این نوع از آتروفی بخش های خاصی از مغز را درگیر می کند و علایم آن که از کودکی و حتی نوزادی قابل تشخیص هستند شامل تشنج، مشکلات راه رفتن، تاخیر در سخن گفتن و مشکلات یادگیری می باشند.

الگوی تخریب و سرعت تباهی مغز در آتروفی مغزی به طور کامل به آن نوع از عامل و یا بیماری دارد که آتروفی همراه با آن شکل گرفته است. طیف وسیعی از عوامل می توانند منجر به آتروفی مغزی شوند. به گفته دکتر محمد صمدیان استاد جراحی مغز و اعصاب تهران، رایج ترین بیماری های مغز و اعصاب که آتروفی مغزی همراه با آنها مشاهده می شود و به عنوان علت آن شناخته می گردند عبارتند از:

• سکته مغزی ایسکمیک
• سکته مغزی هموراژیک
• آسیب های مغزی تروماتیک (TBI)
• بیماری آلزایمر
• بیماری پیک
• بیماری پارکینسون
• زوال عقل پیشانی- گیجگاهی
• فلج مغزی: در این وضعیت آتروفی مغزی منجر به تخریب کرتکس (قشر مخ) حرکتی می شود.
• بیماری کره هانتینگتون (داع الرقص)
• بیماری های مغزی ناشی از جهش ژنتیک
• لوکو دیستروفی ها: بیماری هایی نظیر بیماری کرابه که غلاف میلین (محافظ آکسون ها) را از بین می برد.
• آنسفالو میلو پاتی میتوکندریایی: همچون سندرم کرنز-سایر، که عملکردهای پایه نورون ها را از کار می اندازد.
• تصلب چندگانه (MS): در این بیماری التهاب عصبی، تخریب میلین، و تخریب بافتی در مغز و نخاع ایجاد می شود.
• بیماری های عفونی: مانند آنسفالیت، نورو سیفیلیس (سیفیلیسی که در اعصاب لانه گزینی کرده باشد)، و سندرم نقص ایمنی اکتسابی (AIDS) می توانند منجر به واکنش های التهابی و در نتیجه تخریب نورون ها و آکسون های آنها گردند.

آتروفی مغزی یا کوچک شدن مغز به معنای از دست رفتن سلول های مغزی است. در عین حال در آتروفی مغزی ارتباطات و اتصالات بین سلول ها نیز تخریب می شوند. آتروفی یا کوچک شدن مغز می تواند بخش های مختلفی از مغز را تحت تاثیر قرار دهد. به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، آتروفی مغزی می تواند محدود و کانونی یا گسترده در کل مغز باشد.

آسیب های ناشی از کوچک شدن مغز بسته به محل بروز آتروفی متفاوتند. در صورتی که آتروفی در نواحی حیاتی و حساس مغز باشد، احتمال از دست رفتن توانایی های زیربنایی و یا حتی خدای ناکرده مرگ بیماری وجود دارد.

علایم و عوارض آتروفی مغزی بسته به نوع بیماری زمینه ای که در آن آتروفی ایجاد شده و نیز محل بروز آتروفی مغزی، در هر بیمار ممکن است متفاوت از دیگری باشد. بیماری های بسیاری می توانند منجر به آتروفی شوند که طبیعتاً طیف علایم اختصاصی آنها پر شمار است. طبق گفته دکتر محمد صمدیان جراح برتر مغز و اعصاب ایران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران واقع در ساختمان پزشکان آریا، برخی علایم و عوارض در تمامی انواع آتروفی های مغزی مشترک هستند که شامل موارد زیر می شوند:

• دمانس (زوال عقل)

ویژگی اصلی دمانس یا زوال عقل نواقص پیش رونده و آسیب زای تدریجی در  حافظه، شناخت و توانایی های عقلانی است که به اندازه ای نیرومند هستند که فرد را در حوزه روابط فردی، روابط خانوادگی، روابط اجتماعی، و مهارت های شغلی دچار مشکلات جدی نمایند. مواردی چون حافظه، جهت یابی، انتزاع، توانایی یادگیری، ادراک دیداری- فضایی، و کارکردهای اجرایی عالی مغز همچون برنامه ریزی، سازمان دهی، و اجرای کارهای متوالی در زوال عقل به تدریج از بین می روند.

• تشنج

تشنج های به وجود آمده ناشی از آتروفی مغزی در بیماران شکل های مختلفی دارند که از بهم خوردن توانایی جهت یابی، و حرکات تکراری تا بیهوش شدن و یا تشنج تمام عیار صرعی می توانند در بیمار شما بروز نمایند

• آفازی (زبان پریشی)

آفازی یا زبان پریشی اصطلاحی عام است که به گروهی از اختلالات گفته می شود که ویژگی مشترکشان ایجاد مشکل برای بیمار در صحبت و درک زبان است. آفازی (زبان پریشی) دریافتی منجر به مشکلات فرد در تفسیر و فهم کلام شفاهی و یا نوشتاری دیگران می شود. در آفازی (زبان پریشی) بیانی فرد از کلمات عجیب، عبارت های ناقص، جملات بریده، عبارت های بی معنی و جملات ناتمام در صحبت خود استفاده می نماید.

دلایل زیادی برای آتروفی و چروک شدن مغز وجود دارند که به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب دانشگاه شهید بهشتی تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران به طور کلی در 3 دسته آسیب ها، بیماری ها و عفونت های مغزی طبقه بندی می شوند.

آسیب های مغزی

• سکته مغزی
• آسیب های تروماتیک مغزی (TBI)

بیماری ها و اختلالات مغزی

• بیماری آلزایمر و سایر انواع زوال عقل
• فلج مغزی
• بیماری هانتینگتون
• لوکو دیستروفی ها (بیماری های تخریب کننده غلاف میلین)
• تصلب چندگانه (MS)

عفونت ها

• ایدز
• آنسفالیت
• سیفیلیس عصبی

به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، آتروفی مغزی در سیر طبیعی زندگی نیز پیش می آید که شامل مرگ تدریجی سلول های مغزی بر اثر فرسودگی و طول عمر است. منتها این فرآیند کند بوده و متفاوت از بیماری های آتروفی مغزی است. در بیماری های سالمندی، به طور عمده آلزایمر و زوال عقل پیری دلیل اصلی آتروفی مغزی هستند.

یک نوع بسیار نادر از آتروفی و کوچک شدن مغزی، به نام آتروفی زیتونی-پل مغزی-مخچه ای نوزادی (OPCA) نوعی بیماری نورودژنراتیو مادرزادی است که در دوره جنینی و در هفته 30 بارداری با تصویربرداری CT اسکن و MRI از جنین مشخص می شود. این بیماری ناشی از فنوتیپ پنا-شوکیر 2 بوده و منجر به وضعیت های میکروسفالی و آنانسفالی خواهد شد. این بیماری بسیار نادر و ناشناخته است و به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب دانشگاه شهید بهشتی تهران در ساختمان پزشکان آریا هنوز درمانی برای آن یافت نشده است.

• به گفته دکتر محمد صمدیان جراح برتر مغز و اعصاب ایران، تشخیص آتروفی مغز به طور خاص توسط تصویر برداری های مغزی صورت می گیرد که شامل موارد زیر هستند:
  • CT اسکن
  • ام آر آی مغز
  • PET اسکن
  • SPECT اسکن

   

  در صورتی که احتمال وجود بیماری زمینه ای خاصی برای آتروفی مغزی باشد، پزشک شما ممکن است روش های معاینه و تشخیص دیگری را نیز حسب صلاحدید برای شما تجویز نماید.

طول عمر بیماران آتروفی مغزی بستگی به آن بیماری زمینه ای دارد که دلیل ایجاد آتروفی مغزی است. بیماری هایی نظیر سکته مغزی، آنسفالیت، تصلب چندگانه (MS)، یا ایدز را می توان با درمان مدیریت و کنترل نمود. حتی در برخی موارد می توان آتروفی مغزی را کند و یا متوقف نمود. اما اگر بیماری هایی نظیر هانتینگتون و آلزایمر دلیل آتروفی باشند، طول عمر افراد مابین 4 تا 10 سال بعد از تشخیص بیماری است.

آتروفی مغزی می تواند از زمان ایجاد به بعد، تمامی زندگی، شخصیت و حتی هویت فرد مبتلا را دستخوش تغییر کند. برخی بیماری های ایجاد کننده آتروفی مغزی حالت پیش رونده دارند، یعنی تخریب به شکل مداوم پیشرفت کرده و بیشتر می شود. در برخی بیماری ها، افراد دارای آتروفی مغزی به تدریج بدون کمک مراقب و پرستار نمی توانند امور زندگی روزمره خود را حتی در منزل و یا بیمارستان انجام دهند. تا کنون هیچ روش درمانی خاصی برای بهبود آتروفی مغزی در انسان شناسایی نشده است. اما خوشبختانه به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، برخی از علایم و عوارض ناشی از آتروفی را می توان مدیریت و درمان نمود.

بهترین شیوه های درمان آتروفی مغزی در حقیقت پیشگیری از بروز آن است. ساده ترین و موثرترین شیوه های پیشگیری از آتروفی مغزی در انسان و نیز مدیریت آن شامل کنترل فشار خون، رژیم غذایی مدیترانه ای، و کاهش حداکثری کربو هیدرات ها می باشد. همچنین تحقیقات نشانگر نقش مهم تمرینات بدنی (نرمش و ورزش روزانه) در کاهش سرعت پیشرفت آتروفی مغزی دارند. نکته بسیار مهم این است که افراد دارای آتروفی مغزی باید تا حد امکان از نظر اجتماعی و ذهنی فعال بمانند. کاهش فعالیت جسمانی، روانی و اجتماعی افراد دارای آتروفی، در افزایش شدت آتروفی مغزی نقش مهمی دارد.

همچنین در صورتی که بیماری زمینه ای همچون سکته، سیفیلیس، MS، ایدز، بیماری های عفونی مغز، بیماری پارکینسون و آسیب های مغزی تروماتیک عامل آتروفی مغزی باشند، با دارو درمانی و نیز در صورت لزوم جراحی می توان بیماری را کنترل نمود. طبق تحقیقات دانشمندان مغز، انواع توانبخشی، کار درمانی، گفتار درمانی، روان درمانی، طب سوزنی، ماساژ درمانی، آب درمانی، اکسیژن درمانی پر فشار و تحریک مغزی عمیق در مدیریت عوارض و علایم آتروفی مغزی سودمند و موثر شناخته شده اند.

مشاوره رایگان و رزرو نوبت