دوره نقاهت جراحی هیپوفیز

غده هیپوفیز در مغز شما به اندازه یک دانه نخود است و محل آن در قاعده جمجمه درست پشت پل بینی شما و در یک حفره کوچک است. این غده با یک اتصال نازک به کف مغز شما متصل شده و به آن غده رهبر می گویند، چون کنترل کننده تعداد زیادی از هورمون ها و غده های دیگر بدن (همچون تیروئید، فوق کلیه، بیضه ها، تخمدان ها) است. گاهی اوقات به شکلی نادر غده هیپوفیز دچار وضعیت هایی می شود که طبق تشخیص جراح مغز و اعصاب نیاز به جراحی وجود دارد. به گفته دکتر محمد صمدیان جراح برجسته مغز و اعصاب کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، امروزه روش های جراحی محدود و بسته با استفاده از نورو آندوسکوپ و میکروسکوپ برای مشکلات غده هیپوفیز به کار می روند که دوره نقاهت پس از جراحی را بسیار کوتاه می نمایند. در صورت رعایت دستورالعمل های جراح مغز و اعصاب، شما به سرعت می توانید پس از جراحی غده هیپوفیز خود به روال عادی و سابق زندگی و کار خود باز گردید.

همانطور که بیان شد، غده هیپوفیز در مغز، یک اندام به اندازه نخود است که نقشی بسیار مهم در بدن بر عهده دارد. در صورتی که غده هیپوفیز عملکرد درستی نداشته باشد کارکردهای حیاتی مغز، پوست، متابولیسم (سوخت و ساز انرژی)، خلق، شخصیت، رفتار، اندام های تولید مثلی، بینایی، رشد و حتی فعالیت‌های کلیوی تحت تاثیر قرار می گیرند.

غده هیپوفیز جزو غدد درون ریز (هورمون های خود را به خون می ریزد) بدن است که در پایین مغز، پشت پل بینی، و درست زیر هیپوتالاموس واقع شده است. غده هیپوفیز مسئولیت مستقیم کنترل فعالیت غده کاجی (پینه آل)، تیروئید، تیموس، فوق کلیه، لوزالمعده (پانکراس)، تخمدان ها (در زنان)، و بیضه ها (در مردان) را بر عهده دارد.

در عین حال غده هیپوفیز به طور معمول از نظر آناتومی به دو بخش اصلی لوب پیشین و لوب پسین تقسیم می شود. بخش پیشین غده هیپوفیز مسئول ترشح هورمون های متعدد شامل ACTH، FSH، LH، هورمون رشد (GH)، پرولاکتین (هورمون تولید شیر)، TSH (محرک تولید تیروئید)، اکسی توسین (هورمون عشق)، و هورمون آنتی دیورتیک است. بخش پشتی هیپوفیز شامل دنباله اعصاب هیپوتالاموس است.

تومورهای غده هیپوفیز به طور معمول تومورهای خوش خیم غیر سرطانی به شکل توده سلولی هستند و از آنها به آدنوم یاد می شود. برخی از تومورهای هیپوفیز منجر به افزایش بیش از حد ترشح هورمون های هیپوفیز می شوند در حالی که برخی دیگر منجر به کاهش و یا قطع تولید هورمون های هیپوفیز خواهند شد. اینکه تولید و ترشح کدام هورمون هیپوفیز تغییر کند، بستگی کامل به محل، نوع و اندازه تومور هیپوفیز دارد.

تومورهای هیپوفیز (آدنوم) در محل خود در هیپوفیز باقی مانده و یا در نهایت به بافت های داخلی هیپوفیز در اطراف خود گسترش می یابند. خوشبختانه آدنوم های هیپوفیز متاستاز نداده و به سایر بخش های مغز و بدن گسترش نمی یابند. به گفته دکتر محمد صمدیان جراح برجسته مغز و اعصاب کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، روش های مقابله با تومورهای هیپوفیز بسته به محل، اندازه، و منشاء تومورها متفاوت هستند. گاهی اوقات تنها در زمان های مشخص به شکل دوره ای از سر و گردن شما اسکن MRI به عمل می آید و به پایش وضعیت آدنوم می پردازند. گاه نیاز به دارو درمانی، شیمی درمانی، پرتو درمانی بعد از عمل جراحی تومور مغزی و عمل جراحی است که احتمال آنها بسیار کم می باشد. در صورت نیاز به جراحی، معمولاً پس از آن فرد دوره ای از دارو درمانی رو می گذراند تا به تنظیم هورمونی برسد. در صورت بزرگ بودن آدنوم هیپوفیز، ممکن است لازم باشد این داروها تا پایان عمر مصرف شوند.

یکی دیگر از موقعیت های خطرناک برای غده هیپوفیز، خونریزی غده هیپوفیز یا آپوپلکسی هیپوفیز است. خونریزی (آپوپلکسی) هیپوفیز یک وضعیت کاملاً نادر در جراحی مغز و اعصاب است که موقعیتی اورژانسی محسوب شده و حالتی ست که در آن معمولاً توموری که در درون غده هیپوفیز وجود دارد خود به خود دچار پارگی و خونریزی می شود. گاهی اوقات نیز فشار آدنوم (تومور خوش خیم) هیپوفیز منجر به مشکلات خون رسانی به هیپوفیز و سکته در آن می شود که آن نیز به نام خونریزی (آپوپلکسی) هیپوفیز شناخته شده است.

در صورت بروز آپوپلکسی (خونریزی) هیپوفیز، بافت سالم هیپوفیز، اعصاب بینایی، و اعصاب کنترل کننده حرکات چشم تحت تاثیر قرار می گیرند. در صورتی که به سرعت به درمان آپوپلکسی هیپوفیز بپردازید، هیچ تهدید جانی برای شما نخواهد داشت. درمان آپوپلکسی (خونریزی) هیپوفیز، مشتمل بر دارو درمانی، پایش دقیق الکترولیت های خون و مایع مغزی نخاعی و جراحی هیپوفیز برای تخلیه خون از هیپوفیز و ترمیم محل پارگی است.

طبق روال کاری دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب ایران در ساختمان پزشکان آریا، جراحی غده هیپوفیز به طور معمول به دو روش ترنس اسفنوئید و کرانیوتومی با استفاده از میکروسکوپ و نورو آندوسکوپ بوده و به عنوان جراحی های با حداقل تهاجم شناخته می شوند.

• جراحی ترنس اسفنوئید:

در این روش جراحی هیپوفیز، جراح برتر مغز و اعصاب از طریق ایجاد یک سوراخ کوچک به قطر 5 میلیمتر در استخوان سینوس اسفنوئید، فضایی بسیار کوچک برای دسترسی به هیپوفیز را در انتهای حفره بینی ایجاد می کند. از طریق این مجرای باریک، لوله نورو آندوسکوپ که مجهز به دوربین، لامپ، و ابزارهای ظریف جراحی است وارد قاعده جمجمه شده و براحتی غده هیپوفیز جراحی می شود. در این روش هیچ بخشی از مغز حین جراحی جابجا نشده و بنابراین احتمال آسیب مغزی حین عمل به صفر می رسد. همچنین، در این روش بدلیل برش ها و زخم های کمتر، دوره نقاهت بیمار بسیار کمتر است. این روش پیچیده نیازمند تبحر خاص بوده و تنها از عهده اساتید برتر جراحی مغز و اعصاب بر می آید.

امروزه روش های بسیار پیشرفته ای برای جراحی مغز قاعده جمجمه و هیپوفیز به وجود آمده اند که جراحی های نورو آندوسکوپی و میکروسکوپی جزو آنها محسوب می شوند. به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب دانشگاه شهید بهشتی تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، این روش های جدید جراحی هیپوفیز از طریق حفره بینی انجام شده و به آنها جراحی های ترنس اسنفوئید با آندوسکوپ گفته می شود.

این شیوه جراحی بسیار پیشرفته بوده و علی رغم سختی بسیار برای جراح، برای بیماران بسیار راحت است. تنها یک حفره کوچک 5 میلی متری در انتهای حفره بینی ایجاد شده و هیچ جای عمل و بخیه ای باقی نمی ماند. حتی بیماران بعد از عمل نیاز نیست که در بخش ICU بستری شوند و مستقیم در بخش عمومی بستری و به سرعت نیز از بیمارستان ترخیص خواهند شد.

هیچ عمل جراحی ای بدون عوارض و یا احتمال بروز مشکلات نیست. تمامی جراحی های مشکلاتی عمومی نظیر خون ریزی، عفونت، لخته خونی و واکنش به داروهای بیهوشی را ممکن است داشته باشند که براحتی قابل مدیریت و درمان است. به گفته دکتر محمد صمدیان، استاد برتر جراحی مغز و اعصاب جراحی های میکرو آدنوم هیپوفیز و قاعده جمجمه ممکن است به احتمال ضعیف عوارض زیر را داشته باشند:

• مشکلات بینایی
• آسیب به ساختار غده هیپوفیز (تنها در 5 تا 10% موارد)
• دیابت بی مزه (بین 1 تا 3 روز بعد از عمل)
• نشت مایع مغزی نخاعی (کمتر از 1 درصد موارد)
• مننژیت
• گرفتگی بینی
• تغییر شکل بینی
• خونریزی بینی
• سکته مغزی (بسیار نادر)

در مواردی حین جراحی هیپوفیز از طریق بینی به صورت خیلی نادر ممکن است به خاطر حضور تومور هیپوفیز در نزدیکی عصب بینایی، مشکلاتی برای عصب بینایی به وجود آید. به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب، در صورتی که پیش از جراحی تومور هیپوفیز، این آسیب به عصب بینایی وارد شده باشد، با برداشتن تومور و رفع فشار از عصب بینایی، ممکن است دید شما باز نگردد. اما در صورتی که حین جراحی فشاری به عصب بینایی وارد شده و مشکلی در دیدتان پیش آید، ظرف چند روز برطرف خواهد شد.

یکی از عوارض غیر معمول اما محتمل در جراحی هیپوفیز آسیب به لوب پسین غده هیپوفیز است. این آسیب منجر به بروز دیابت بی مزه می شود که فرد در آن تشنگی مفرط داشته و حجم ادرار زیاد غیر معمولی دارد. زیرا کلیه های به شکلی غیر عادی تولید ادرار می نمایند. خوشبختانه به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران این حالت کاملاً موقت بوده و ظرف 1 تا 3 روز برطرف خواهد شد. معمولاً با استفاده از داروی دسموپرسین استات (DDAVP) به صورت قرص یا اسپری بینی، دیابت بی مزه بعد از عمل هیپوفیز کنترل شده و به طور کامل نیز برطرف و درمان خواهد شد.

• جراحی هیپوفیز یک جراحی سنگین بوده و عوارض متعددی بعد از جراحی ممکن است پیش آیند که مثل همه جراحی ها شامل خونریزی محل زخم، عفونت، یا واکنش فرد به مواد بیهوشی هستند. اما خوشبختانه این عوارض به سرعت بر طرف می گردند.اکثر افرادی که جراحی ترنس اسفنوئید دارند سردرد سینوسی و خون دماغ را تا نهایتاً دو هفته پس از جراحی ممکن است تجربه کنند. در مواردی بسیار نادر که فرد دچار خونریزی (آپوپلکسی) شدید هیپوفیز شده باشد ممکن است رگ های خونی، بافت های مغزی مجاور و یا حتی اعصاب داخل غده هیپوفیز آسیب ببینند که در نتیجه احتمال بروز سکته مغزی می رود.در دوره نقاهت پس از جراحی هیپوفیز به روش ترنس اسفنوئید (از طریق بینی)، تا زمان جوش خوردن محل بخیه ها، احتمال عفونت محل زخم وجود دارد که این عفونت ممکن است منجر به التهاب پرده های مغزی (مننژیت) شود. مننژیت نیز می تواند منجر به نشت مایع مغزی نخاعی از بینی شود. در عین حال احتمال بروز دیابت بی مزه نیز درست پس از جراحی وجود دارد، اما به سرعت طی چند هفته پس از جراحی هیپوفیز از بین می رود.جراح مغز و اعصاب به شما رژیم غذایی و داروهای خاص متناسب با وضعیت شما ارائه نموده و بطور مداوم با آزمایشات هورمونی و اسکن MRI به دقت شرایط بدنی شما در دوره نقاهت پس از جراحی را کنترل خواهد کرد. تا زمانی که جراح مغز و اعصاب به شما اجازه نداده است، از فعالیت های بدنی بیش از حد زندگی معمول، ورزش های متوسط و سنگین و نیز رانندگی اجتناب نمایید.