عناوین مهم
هیپوفیزکتومی اصطلاحی است که برای حذف تومورهای غده هیپوفیز به روش جراحی آندوسکوپی کار برده می شود. بر اساس گزارش ها اغلب تومورهای غده هیپوفیز که از جمجمه انسان خارج شده اند، بی خطر بوده اند. غده هیپوفیز یک غده کوچک و لوبیا شکل است که درست در پشت کره چشم و در بخش میانی جمجمه قرار گرفته است و وظیفه آن، کنترل متابولیسم ، ترشح هورمون های تولید مثل و همچنین رشد و نمو است. این غده به دلیل نقش مهمی که در بدن انسان دارد، به عنوان غده مستر (Master Gland) نیز شناخته می شود.
در مواقعی در اطراف غده هیپوفیز تومور شکل می گیرد . یکی از راهکارهای درمانی برای حذف این تومورها جراحی است. در جراحی آندوسکوپی تومورهای هپیوفیز، هدف جراح، حذف تومورهای اطراف غده هیپوفیز به نحوی است که کمترین آسیب به ساقه اصلی غده هیپوفیز وارد شود تا در فرایند تولید هورمون های حیاتی بدن اختلالی ایجاد نشود و هورمون سازی توسط هیپوفیز در بیمار به سرعت به حالت عادی خود بازگردد. خارج کردن این تومورها به روش جراحی کاری پرریسک است و ممکن است عوارض جانبی زیادی به همراه داشته باشد. به همین دلیل، پزشکان معمولاً ترجیح می دهند در صورت امکان از روش های غیر تهاجمی تر برای خارج کردن تومور غده هیپوفیز استفاده کنند.
کاربردهای هیپوفیزکتومی
همانگونه که گفته شد، تومورهای غده هیپوفیز عموماً بی خطر هستند. با این حال گاهی رشد بیش از حد آن ها باعث ایجاد فشار به بافت های عصبی مجاور و در نتیجه ایجاد علایمی مانند سردرد های شدید شود. گاهی نیز این تومورها در اثر رشد بسیار زیاد می توانند حیات بیمار را به خطر بیاندازند و مشکلاتی از قبیل از دست دادن بینایی و تعادل حرکتی را در بیمار ایجاد کنند.
دلیل اصلی حذف تومورهای سرطان زا ، پیشگیری از وقوع سرطان و پیشرفت آن به سایر اعضا و بافت های بدن است. برخی تومورهای غده هیپوفیز می توانند هورمون های تولید کنند که سبب ایجاد بیماری هایی مانند سندروم کوشینگ شوند. سندروم کوشینگ در نتیجه ترشح بیش از حد هورمون کورتیزول که توسط هیپوفیز تولید می شود ایجاد می شود.
از آنجایی که غده هیپوفیز درست در پشت کره چشم و در بین رابط های عصبی چشم و مغز انسان قرار گرفته است، گاهی رشد بیش از حد آن می تواند سبب اختلال در بینایی فرد شود و به این دلیل حذف فیزیکی آن با جراحی گاهی تنها روش درمان این عارضه است. گاهی هیپوفیزکتومی به منظور کنترل ترشح بیش از حد هورمون های غده هیپوفیز انجام می شود.
عمل هیپوفیزکتومی چگونه انجام می شود؟
پس از اینکه پزشک متخصص مغز و اعصاب نسبت به وجود تومور یا عارضه های غده هیپوفیز اطمینان حاصل کرد، قدم بعدی ممکن، تجویز عمل هیپوفیزکتومی است. پیش از انجام این عمل، بیمار تحت آزمایش های مختلفی از جمله آزمایش خون، MRI و سی تی اسکن، عکس قفسه سینه و همچنین آزمایش الکتروکاردیوگرام (ECG) قرار می گیرد تا نسبت به مطلوب بودن شرایط بیمار برای انجام عمل جراحی و بیهوشی قبل از آن اطمینان حاصل شود.
روش های مختلفی برای انجام عمل هیپوفیزکتومی وجود دارد و انتخاب این روش ها معمولاً بسته به اینکه چه عارضه ای در بیمار وجود دارد متفاوت هستند. از آنجایی که هیپوفیزکتومی یک عمل جراحی پر ریسک است، انتخاب روش درمان صحیح نقش بسیار مهمی در بهبودی و کاهش ریسک عوارض احتمالی در بیمار ایفا می کند. امروزه در بیش از 90 الی 95 درصد از موارد، از روش جراحی آندوسکوپی از طریق مجرای بینی برای حذف تومورهای هیپوفیز استفاده می شود. این عمل جراحی با استفاده از بیهوشی انجام می شود و حدود یک الی دو ساعت به طول می انجامد. غده هیپوفیز می تواند یا از طریق بینی و یا از طریق باز کردن قاعده جمجمه انجام شود.
- در هیپوفیزکتومی از طریق مجرای سینوسی بینی، جراح با ایجاد یک شکاف کوچک در لب بالایی و عبور یک دوربین و انبر مخصوص، نسبت به حذف غده هیپوفیز اقدام می کند.
- گاهی باز کردن جمجمه بهترین راهکار برای هیپوفیزکتومی است، خصوصاً در مواقعی که دسترسی به کل قسمت های تومور از طریق مجرای سینوسی بینی (اسفنوئیدال) امکان پذیر نباشد.
در مواقعی که بیهوشی و استفاده از جراحی فیزیکی غده هیپوفیز امکان پذیر نباشد، از روش رادیوسرجری استریوتاکتیک برای حذف بافت تومور هیپوفیز استفاده می شود. در جراحی استریوتاکتیک، سر بیمار در یک وضعیت ثابت قرار گرفته شده، و با استفاده از یک کلاه خود مخصوص و سوراخ کوچکی که در جمجمه ایجاد می شود، پرتوهای قدرتمند و متمرکز به بافت تومور تابیده می شود.
بهبود بیمار پس از هیپوفیزکتومی
همانطور که گفته شد، عمل هیپوفیزکتومی حدود دو ساعت طول می کشد و پس از آن به مدت چند ساعت بیمار در بخش مراقبت های ویژه بیمارستان بستری می شود تا شرایط بیمار پس از عمل جراحی به تثبیت برسد. پس از اتمام خونریزی و بخیه زدن محل شکاف بینی یا بستن شکاف جمجمه ، بیمار به بخش منتقل می شود. در صورتی که شرایط عمومی بیمار مناسب باشد، یک الی دو روز پس از عمل جراحی از بیمارستان مرخص می شود.
انجام مراقبت های پس از عمل جراحی در روزهای اول پس از جراحی آندوسکوپی حذف تومور هیپوفیز نقش بسیار مهمی در تسریع روند بهبودی بیمار ایفا می کند. برخی افراد نیاز به درمان های تکمیلی مانند هورمون درمانی دارند چون ممکن است در روزهای اول پس از عمل ، اختلالی در روند هورمون سازی غده هیپوفیز ایجاد شود. یکی از هورمون هایی که در این مرحله به بیمار تزریق می شود، هورمون کورتیزول است که نقش بسیار مهمی در بدن انسان در مواجهه با شرایط استرس زا دارد. در روزها و ماه های اول پس از جراحی، بیمار باید به صورت دوره ای تحت نظر و مراقبت تیمی از پزشکان شامل متخصصین مغز و اعصاب و همچنین غدد قرار گیرد.
عوارض احتمالی هیپوفیزکتومی
پس از انجام عمل هیپوفیزکتومی ، در روزهای اول پس از جراحی بیمار ممکن است با عوارض زیر مواجه شود که در صورت بروز این علایم، باید به سرعت به پزشک مراجعه کند:
- خونریزی بینی
- خونریزی و هموراژ مغزی
- ترشح مایع مغزی نخاعی
- کاهش سطح بینایی در نتیجه ایجاد لخته خون پشت کره چشم در اثر خروج تومور
علاوه بر این، بروز علایم زیر در روزها و هفته های پس از عمل طبیعی است:
- دیابت خشک : این حالت زمانی اتفاق می افتد که هورمون وازوپرسین که وظیفه تنظیم تعادل آب بدن را به عهده دارد به درستی ترشح نمی شود و نتیجه آن، تشنگی شدید و از دست رفتن آب بدن است. اگر ترشح این هورمون در چند روز پس از عمل به سطح نرمال بازنگردد ، از جایگزینی هورمونی برای رفع این مشکل استفاده می شود.
- اختلال در ترشح هورمون های غده هیپوفیز (Hypopituitarism)
روش های جایگزین هیپوفیزکتومی
عموماً حذف غده هیپوفیز به روش جراحی آندوسکوپی راهی برای درمان عارضه های ناشی از تومورهای این ناحیه است که به درمان های اولیه و غیر تهاجمی پاسخ نمی دهند. در صورتیکه بیمار به روش های غیر تهاجمی مانند دارو درمانی ، رادیو تراپی و جراحی گامانایف پاسخ دهد و رشد تومور متوقف شود، انجام عمل هیپوفیزکتومی انجام نمی شود. تیم دکتر محمد صمدیان در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران با سال ها سابقه در انجام عمل های جراحی اندوسکوپیک به منظور خارج کردن تومورهای هیپوفیز در بیمارستان های لقمان و دی ، آماده ارائه مشاوره و خدمات رسانی به شما عزیزان است.
