عناوین مهم
ضربات وارده به سر یکی از شایع ترین علل ایجاد معلولیت و مرگ در بزرگسالان است. استخوان جمجمه یک بافت سخت و نسبتا مقاوم در برابر ضربات است با این حال گاهی ممکن است بر اثر ضربات شدید دچار شکستگی یا ترک برداشتن شود. دلیل اصلی شکستگی استخوان جمجمه ، ضربات شدید به سر است که می تواند باعث شکستگی حداقل یکی از استخوان های جمجمه شود. افرادی که دچار شکستگی جمجمه می شوند باید به سرعت تحت درمان قرار گیرند.
شکستگی جمجمه شدت و انواع مختلفی دارد و میزان آسیب به جمجمه به عوامل زیر بستگی دارد:
- ناحیه ای که ضربه به آن وارد می شود
- میزان عمق شکستگی
- میزان آسیب به پوست، عروق خونی ، سینوس ها و بافت غشایی اطراف مغز
شکستگی جمجمه می تواند به صورت خطی باشد. به این معنا که تنها یک خط شکستگی در جمجمه ایجاد شود. گاهی نیز شکستگی جمجمه به صورت متصل است که در آن خطوط شکستگی به هم پیوسته ای روی استخوان جمجمه پدیدار می شود.
علاوه بر این، می توان شکستگی جمجمه را به دو نوع کلی باز و بسته دسته بندی کرد. شکستگی باز زمانی اتفاق می افتد که یک زخم روی پوست یا در نزدیکی قسمت شکستگی ایجاد می شود. در شکستگی جمجمه بسته ، زخم و جراحتی روی پوست مشاهده نمی شود.
دلایل شکستگی جمجمه
شکستگی جمجمه بدون وارد شدن ضربه مستقیم به سر امکان پذیر نیست. صدمات عمده ای که می توانند باعث شکستگی جمجمه شوند عبارتند از:
- سقوط از ارتفاع
- تصادفات رانندگی
- سوانح ورزشی
- حملات و درگیری های فیزیکی
انواع شکستگی جمجمه
پزشکان عموماً شکستگی جمجمه را بر اساس شدت و میزان آسیب های وارده به سر دسته بندی می کنند. انواع مختلف شکستگی جمجمه عبارتند از:
- شکستگی ساده : در این نوع شکستگی، جراحت خاصی روی پوست مشاهده نمی شود.
- شکستگی خطی: در این نوع شکستگی، یک خط نازک بدون انشعاب روی جمجمه ایجاد می شود و استخوان ها دچار فشار یا انحراف نمی شوند.
- شکستگی فشرده: در این نوع شکستگی ، استخوان های جمجمه بر اثر فشار دچار تغییر شکل، تو رفتگی یا بیرون زدگی می شوند.
- شکستگی مرکب : در این نوع شکستگی، استخوان جمجمه و پوست هر دو شکاف بر می دارند و سطح زخم و رگ های خونی پاره شده با هوا در تماس است.
بعضی از انواع شکستگی باعث خون ریزی مغزی می شوند که این خون ریزی می تواند فشار بر بافت های مجاور مغز را افزایش دهد و به بافت مغز آسیب برساند.
علایم و نشانه های شکستگی جمجمه
به صورت کلی، علایم شکستگی جمجمه عبارتند از:
- درد شدید در ناحیه دچار ضربه
- برآمدگی و کبودی محل آسیب دیده
- خونریزی در ناحیه زخم
- خون ریزی از ناحیه گوش ها، بینی یا چشم
- خروج مایع شفاف از بینی یا گوش ها
- کبودی پشت گوش ها یا زیر چشم
- احساس خواب آلودگی، گیجی یا احساس زودرنجی
- از دست دادن توانایی تکلم و یا به صورت منقطع صحبت کردن
- مشکلات در بلعیدن غذا یا آب دهان
- از دست دادن تعادل
- ایجاد مشکل در بینایی مانند تار دیدن یا دوبینی
- تغییرات در مردمک چشم مانند عدم عکس العمل مردمک به نور
- تشنج و استفراغ
- از دست دادن آگاهی و احساس گیجی
- عدم توانایی در حرکت دادن گردن
- احساس بی حسی
- کاهش شدید ضربان قلب
- تنگی نفس و مشکل در نفس کشیدن
- شنیدن زنگ در گوش ها یا مشکل در شنوایی
- ضعف در عضلات صورت
- مشکل در کنترل ادرار یا مدفوع
فرورفتگی جمجمه در اثر ضربه
فرورفتگی جمجمه در اثر ضربه وضعیتی است که بر اثر ضربه و یا فشار وارده به جمجمه بخشی از استخوان جمجمه شکسته ای خرده شده و به درون ساختار جمجمه می رود. این وضعیت می تواند با یا بدون پارگی پوست سر باشد. بسته به شدت آسیب، ممکن است این وضعیت نیازمند جراحی برای درمان ضایعه و ترمیم و بازگرداندن جمجمه به حال عادی داشته باشد.
شکستگی جمجمه و خونریزی مغزی
در صورتی که ضربه مغزی شدید بوده و یا منجر به شکستگی جمجمه شود، ممکن است قطعات خرد شده استخوان به داخل پرده ها و بافت مغزی نفوذ کرده و یا رگ های خونی را در مسیر خود پاره نمایند. تمامی این موارد منجر به بروز خونریزی مغزی خواهند شد. بسته به شدت ضربه و آسیب وارد شده به بیمار، گاهی ممکن است فرد در جا به حالت کما برود و در برخی اوقات نیز ممکن است کما به تدریج ایجاد شود. خونریزی مغزی ناشی از شکستگی جمجمه بسیار خطرناک بوده و در صورت عدم جراحی مغز به موقع منجر به مرگ خواهد شد.
شکستگی جمجمه بزرگ شونده در کودکان
این شکستگی در کودکان و نوزادان در اغلب مواقع التیام پیدا می کند اما در برخی موارد نادر نه تنها این شکستگی التیام پیدا نمی کند بلکه پیشرفت نیز می کند. این عارضه بسیار نادر در 90 درصد در کودکان زیر سه سال رخ می دهد و در اغلب موارد یک ضربه شدید یا متوسط ایجاد کننده این شکستگی است. این عارضه در نتیجه پارگی پرده مغز به همراه شکستگی خطی رخ می دهد و گاهی این شکستگی خطی به مرور زمان و با رشد جمجمه بزرگ تر می شود. به منظور تشخیص قطعی شکستگی پیش رونده ، کودک باید برای مدتی تحت نظر پزشک متخصص قرار گیرد تا با استفاده از روش های تصویربرداری پیشرفته مانند MRI و سونوگرافی رنگی داپلر بر میزان پیشرفت شکستگی جمجمه کودک نظارت شود. درمان شکستگی جمجمه بزرگ شونده در کودکان نیازمند تشخیص سریع و به موقع ، همچنین انجام عمل جراحی ترمیمی تخصصی است.
عوارض شکستگی جمجمه در کودکان
یکی از مهمترین نکات در شکستگی جمجمه کودکان پیشگیری از وقوع آن است که با رعایت اصول ایمنی در خانه، محل بازی، و رانندگی حاصل می شود. به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب تهران در ساختمان پزشکان آریا، در صورتی که شکستگی جمجمه کودکان شدید بوده و منجر به آسیب مغزی شود، احتمال دارد بسته به محل ضایعه مغزی بخشی از کارکردهای عضلانی، حرکتی، گویایی، بینایی، شنوایی، و یا حتی چشایی آنها از دست برود.
همچنین در صورت وسعت ضایعه ناشی از شکستگی جمجمه ممکن است تغییرات رفتاری و شخصیتی کوتاه و یا بلند مدتی در کودکان ایجاد شود که گاه ممکن است مادام العمر شود. مواردی همچون فلج، نقایص عقلی و حافظه و نیز محدودیت های عملکردی از عوارض اسیب های تروماتیک ناشی از شکستگی جمجمه در کودکان هستند.
روش های تشخیص شکستگی جمجمه
همانطور که گفته شد شکستگی در نتیجه ضربات شدید وارده به سر اتفاق می افتد. از آنجایی که علایم بالینی شکستگی در برخی موارد به طور کامل بروز نمی کنند، تشخیص قطعی شکستگی با مراجعه به اورژانس بیمارستان انجام می شود.
پزشک در مرحله اول جمجمه بیمار را به منظور شناسایی ظاهر علایم زخم ، ورم یا کبودی به دقت بررسی می کند. علاوه بر این، معاینه مردمک چشم یکی از روش های رایج تشخیص ضربات وارده به سر است. به منظور ارزیابی در خصوص شدت جراحت وارده از مقیاس کمای گلاسکو (GCS) استفاده می شود. با این حال، انجام تست های نورولوژیک و عکس برداری به روش سی تی اسکن یا MRI از مطمئن ترین روش های تشخیص شکستگی جمجمه هستند.
آیا شکستگی جمجمه باعث مرگ می شود؟
به طور معمول در صورتی که شکستگی های جمجمه منجر به سایر آسیب های ساختاری همچون آسیب به مغز و پرده های مننژ نشوند، نیازمند جراحی نیستند. به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب دانشگاه شهید بهشتی تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، در صورتی که شکستگی جمجمه آسیب ساختاری به همراه نداشته باشد ظرف معمولاً 6 هفته خوب می شود.
اما در صورتی که خدای ناکرده شکستگی به داخل مغز و پرده های آن نفوذ کرده و منجر به عفونت، خونریزی و یا آسیب های ساختاری شود، در صورت عدم رسیدگی و مراجعه نکردن به جراح مغز و اعصاب ممکن است منجر به حوادث دلخراش و خدای ناکرده مرگ بیمار شود.
روش های درمان شکستگی جمجمه
پس از ارزیابی دقیق از میزان و شدت جراحت وارد شده به سر و استخوان جمجمه ، پزشک در خصوص روش درمانی مناسب تصمیم گیری می کند. برخی شکستگی های جمجمه به مرور زمان و بدون نیاز به جراحی ترمیم می شوند. با این حال برخی دیگر از جراحات و شکستگی ها نیازمند انجام عمل جراحی هستند.
کمک های اولیه برای فردی که مشکوک به شکستگی در جمجمه است عبارتند از:
- با اورژانس تماس بگیرید.
- از تنفس بیمار اطمینان حاصل کنید، در صورتی که تنفس در بیمار متوقف شده است، از روش احیای قلبی ریوی استفاده کنید.
- از حرکت دادن و تغییر وضعیت سر و گردن بیمار خودداری کنید.
- در صورتی که جراحت وارده با خون ریزی شدید همراه است، با یک دستمال تمیز ناحیه زخم را فشار دهید.
- اگر جسمی خارجی وارد محل آسیب دیدگی شده است، از خارج کردن آن پرهیز کنید.
- اگر بیمار استفراغ می کند، با ثابت نگه داشتن سر و گردن ، بیمار را به پهلو بخوابانید.
اگر فردی آگاهی کافی دارد ولی به نظر می رسد دچار شکستگی یا ضربه شدید به سر شده است، سریعا او را به نزدیک ترین اورژانس منتقل کنید. هیچ وقت بیماری که دچار آسیب دیدگی از ناحیه سر شده است را تنها نگذارید و از دادن داروهای بدون تجویز پزشک به بیمار جدا خودداری کنید.
در موارد زیر عمل جراحی برای درمان شکستگی ضروری است:
- خونریزی شدید : اگر فرد آسیب دیده دچار خونریزی شدید خارجی و خونریزی داخل جمجمه شود به طوری که مغز تحت فشار قرار گیرد، عمل جراحی ضروری است. در صورت عدم اقدام درمانی مناسب در اینگونه مواقع ، امکان آسیب های مفزی و حتی مرگ در بیمار زیاد است.
- ایجاد لخته خون: لخته خون در سر یا هماتوم گاهی در نتیجه ضربات وارد شده به سر ایجاد می شود. این لخته در صورتیکه از بافت مغز خارج نشود می تواند باعث آسیب ها و ضایعه های مغزی و نخاعی شدیدی شود.
در مواردی که عمل جراحی برای درمانی شکستگی در ناحیه جمجمه ضروری باشد، عموماً از روش کرانیوتومی استفاده می شود. به این صورت که ابتدا سوراخ کوچکی در ناحیه آسیب دیده جمجمه ایجاد می شود تا پزشک به بافت مغز دسترسی داشته باشد و بتواند لخته های خون و مایع مغزی نخاعی اضافی را خارج کرده و بافت ها و رگ های آسیب دیده خونی مغز را ترمیم کند. پس از انجام عمل جراحی، ناحیه سوراخ شده به وسیله پیچ های فلزی کوچک بسته می شوند.
گاهی نیز شدت آسیب وارده به استخوان جمجمه به حدی زیاد است که پزشک پس از انجام اقدامات درمانی اولیه و پیشگیری از ایجاد آسیب به بافت مغز، از روش کرانیوپلاستی برای ترمیم بافت جمجمه استفاده می کند. به این صورت که یک تکه از استخوان سالم جمجمه، استخوان سایر اندام بدن و یا پروتز های مصنوعی ساخته شده در آزمایشگاه با قسمت آسیب دیده استخوان جمجمه جایگزین می شود.
عوارض بلند مدت و اقدامات مراقبتی پس از شکستگی جمجمه
در مواردی که شکستگی در ناحیه جمجمه خفیف باشد، فرایند بهبود و ریکاوری ظرف چند روز و بدون نیاز به اقدامات درمانی تکمیلی انجام می شود. در موارد متوسط یا شدید ضربات سر عوارض احتمالی به مدت طولانی تری در بیمار باقی می ماند. بر اساس تحقیقات انجام شده، 25 درصد افراد با شکستگی های متوسط استخوان جمجمه دچار اختلالات و ناتوانی های مختلف در بلند مدت می شوند.
بین 7 الی 10 درصد موارد متوسط شکستگی در ناحیه جمجمه ممکن است باعث مرگ مغزی ( زندگی نباتی ) و یا حتی مرگ شود. در موارد شدید آسیب جمجمه، 33 درصد از بیماران فوت می کنند.
مراقبت های پس از شکستگی در ناحیه جمجمه در بیماران مختلف نسبت به شدت آسیب دیدگی آن ها متفاوت است. هر چند ضربات سر در برخی مواد اجتناب ناپذیرند ، اما مراقبت های زیر می تواند ریسک ضربات جمجمه و شکستگی های احتمالی را تا حد زیادی کاهش دهند.
- استفاده از کلاه های مخصوص در هنگام ورزش
- استفاده از کلاه ایمنی در زمان رانندگی یا موتور سواری
- پرهیز از مصرف الکل و مواد مخدر و بستن کمربند ایمنی در هنگام رانندگی
مدت زمان جوش خوردن استخوان جمجمه
مدت زمان جوش خوردن استخوان جمجمه به عوامل متعددی بستگی دارد. اولین عامل میزان و نوعی شکستگی است. موارد دیگر شامل سن بیمار، سرعت بهبود فردی، وضعیت سلامت قبلی، بیماری های زمینه ای، و نیز نوع تغذیه فرد دچار شکستگی جمجمه است. به صورت استاندارد زمان 6 هفته ای برای ترمیم استخوان در نظر گرفته می شود که ممکن است بسته به وضعیت هر فرد که پیشتر گفته شد بیشتر یا کمتر باشد.
سخن پایانی
شکستگی در ناحیه جمجمه در بسیاری از موارد نیازمند اقدام فوری و اورژانسی به منظور پیشگیری از آسیب های احتمالی به بافت مغزاست. در صورتی که اقدامات مراقبتی لازم از بیمار صورت نپذیرد ، شکستگی در ناحیه جمجمه می تواند عوارض جبران ناپذیری مانند اختلالات مختلف مغزی در بیمار ایجاد کند. تیم دکتر محمد صمدیان ، متخصص و جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران با سال ها سابقه در درمان بیماری ها و اختلالات مغزی و عصبی ، آماده کمک به بیمارانی که از آسیب های ناشی از ضربات مغزی و آسیب های جمجمه رنج می برند، می باشند.
