عناوین مهم
بیش از ۱۲۰ نوع مختلف تومور، ضایعه، و کیست مغزی وجود دارد که به‌واسطۀ محل ایجاد و نوع سلول‌های تشکیل‌دهنده‌شان از هم متمایز می‌شوند. انواع خاصی از تومور معمولاً خوش‌خیم (غیرسرطانی) هستند، در حالی که بقیه عموماً بدخیم (سرطانی) هستند. بقیۀ تومورها امکان دارد به احتمال ۵۰/۵۰ سرطانی باشند.
بعضی از انواع تومورهایی که در فهرست پایین نام برده شده‌اند از استخوان یا دیگر انواع بافت خارج از مغز به وجود می‌آیند و «تومورهای قاعده‌ی جمجمه» هم نامیده می‌شوند. با این حال، نزدیکیشان به مغز آن‌ها را محتمل تأثیرگذاری بر ساختارهای مغزی می‌کند، برای همین هم در این فهرست جای گرفته‌اند.
- تومورهای معمولاً خوش‌خیم
- دیگر ضایعات و کیست‌های مغزی خوش‌خیم
- تومورهای مغزی با درجه‌های متنوع (از خوش‌خیم‌تر تا بدخیم)
- انواع سرطان مغزی: تومورهای معمولاً بدخیم
تومورهای مغزی معمولاً خوش‌خیم
تومور مننژیوم [1]
مننژیوم رایج‌ترین تومور مغزی اولیه است و بیش از ۳۰٪ تومورهای مغزی از این نوع هستند. مننژیوم‌ها از مننژ نشأت می‌گیرند؛ مننژ سه لایه‌ی بیرونی بافتی است که مغز را می‌پوشاند، از آن حفاظت می‌کند و دقیقاً زیر جمجمه قرار دارد. زنان بیش از مردان به مننژیوم مبتلا می‌شوند. حدود ۸۵٪ مننژیوم‌ها تومورهایی غیرسرطانی و کُندرُشد هستند. تقریباً همه‌ی مننژیوم‌ها خوش‌خیم محسوب می‌شوند ولی برخی از آن‌ها ممکن است مزمن باشند و بعد از درمان عود کنند.
تومور آدنوم هیپوفیزی [2]
آدنوم، نوعی تومور که در بافت‌های غده‌ای رشد می‌کند، رایج‌ترین نوع تومور هیپوفیزی است. آدنوم‌های هیپوفیزی از غده‌ی هیپوفیز و اغلب با سرعتی آهسته رشد می‌کنند. حدود ۱۰٪ تومورهای مغزی اولیه آدنوم تشخیص داده می‌شوند. آدنوم‌ها می‌توانند سبب مشکلات مربوط به بینایی و غدد درون‌ریز شوند. از بخت خوب بیمارانی که به آدنوم مبتلا شده‌اند، آدنوم‌ها خوش‌خیم و قابل درمان با جراحی و/یا دارو هستند.
تومور کرانیوفارنژیوم [3]
این تومورهای خوش‌خیم نزدیک غده‌ی هیپوفیز رشد می‌کنند و می‌توانند به شکل تومورهای جامد یا کیست ظاهر شوند. کرانیوفارنژیوم‌ها اغلب به عصب‌ها، رگ‌های خونی یا بخش‌هایی از مغز اطراف غده‌ی هیپوفیز فشار می‌آورند. آن‌ها هم مثل آدنوم‌ها می‌توانند سبب مشکلات بینایی و غدد درون‌ریز شوند. معمولاً کودکان، نوجوانان و بزرگسالان بالای ۵۰ سال را درگیر می‌کنند.
تومور شوانوم [4]
نورومهای شنوایی [5] (شوانوم‌های دهلیزی [6]) تومورهای خوش‌خیم و کُندرُشد اعصاب هستند که گوش را به مغز متصل می‌کنند. کم‌تر از ۸٪ تومورهای مغزی اولیه، نورومهای شنوایی هستند. معمولاً در بزرگسالان میانسال ایجاد می‌شوند، روی غلاف عصبی –پوشش اطراف تارهای عصبی– رشد می‌کنند و اغلب منجر به از دست دادن شنوایی می‌شوند. شوانوم‌ها می‌توانند بر عصب سه‌قلو[7] هم تأثیر بگذارند.
که به آن شوانوم سه‌قلو گفته می‌شود، از شوانوم دهلیزی بسیار نادرتر است و می‌تواند سبب درد صورت شود.
تومور آنژیوفیبروم نازوفارنکس [8]
آنژیوفیبروم نازوفارنکس، که با عنوان آنژیوفیبروم نازوفارنکس نوجوانان نیز شناخته می‌شود، تومور قاعده‌ی جمجمه‌ای خوش‌خیمی در بینی است و معمولاً در پسران نوجوان تشخیص داده می‌شود. رایج‌ترین تومور خوش‌خیم نازوفارنکس (فضای پشت بینی که بینی را به دهان متصل می‌کند) است. در محیط‌های اطراف بینی پخش و علائمی چون گرفتگی بینی و خون‌دماغ ایجاد می‌کند.
تومور شبکه‌ی کوروئید [9]
تومورهای شبکه‌ی کوروئید تومورهایی نادر هستند که در شبکه‌ی کوروئید –قسمتی از مغز که درون بطن‌هایش است و مایع مغزی نخاعی را تولید می‌کند– یافت می‌شوند. حدود ۹۰٪ این تومورها خوش‌خیم هستند. بیش از همه در کودکان سن ۲ سال رخ می‌دهند و در طول رشدشان سبب هیدروسفالی[10] -تجمع مایع مغزی نخاعی- می‌شوند. این می‌تواند منجر به افزایش فشار بر مغز و بزرگ شدن جمجمه شود. نوع نادر و بدخیمی از تومور شبکه‌ی کوروئید، کارسینوم شبکه کوروئید[11] است.
تومورهای نورواپیتلیال دیسمبریوپلاستیک [12]
نوعی تومور مغزی عصبی-گلیال است و از ترکیبی از نورون‌ها و سلول‌های پشتیبان ساخته شده است. تومورهای عصبی اپیتلیال دیسمبریوپلاستیک تومورهای خوش‌خیم نادری هستند که در بافت‌های پوشاننده مغز و نخاع یه وجود می‌آیند. این تومورها که معمولاً در کودکان و نوجوانان یافت می‌شوند، می‌توانند سبب تشنج شوند. بقیه‌ی تومورهای عصبی-گلیال مغز شامل گانگلیوگلیوم[13]، گانگلیوسیتوم[14] و تومورهای تشکیل‌دهنده روزت[15] هستند.
تومور نوروفیبروم [16]
نوروفیبروم‌ها تومورهایی خوش‌خیم و عموماً بدون درد هستند که می‌توانند روی اعصاب در هر نقطه از بدن رشد کنند. در بعضی موارد، این زائده‌های نرم و گوشتی در مغز، روی اعصاب جمجمه یا نخاع ایجاد می‌شوند. نوروفیبروم‌های پرتعداد نشانه‌ی اختلالی ژنتیکی به نام نوروفیبروماتوز[17] نوع ۱ (NF1) است.
تومور همانژیوبلاستوم [18]
همانژیوبلاستوم‌ها تومورهای خوش‌خیم رگ‌های خونی هستند که می‌توانند در مغز شکل بگیرند. این تومورها اغلب از طریق جراحی قابل برداشتن هستند. در موارد نادر می‌توانند در چند نقطه ظاهر شوند و از علائم یک بیماری ارثی به نام فون هیپل-لینداو[19] باشند. در چنین صورتی، امکان دارد آزمایش‌ها و ویزیت‌هایی مختلف با یک متخصص مثل چشم‌پزشک یا متخصص ژنتیک تجویز شود.
تومور کندروم [20]
کندرومها تومورهای خوش‌خیم بسیار نادری هستند که از غضروف ساخته شده‌اند. می‌توانند در غضروفی که در قاعده جمجمه یافت می‌شود و سینوس‌های پارانازال[21] ایجاد شوند، ولی سایر قسمت‌های بدن مثل دست و پاها را هم می‌توانند تحت تاثیر قرار دهند. کندروم معمولاً در بیماران بین ۱۰ تا ۳۰ سال رخ می‌دهد. همچنان که این تومورها به کندی رشد می‌کنند، امکان دارد بالاخره باعث شکستگی یا رشد بیش از حد استخوان شوند و مغز را تحت فشار بگذارند.
تومور سلول غول‌آسا [22]
تومورهای سلول غول‌آسا که به خاطر سلول‌های بسیار بزرگشان چنین نام گذاشته شده‌اند، تومورهای استخوانی نادری هستند که معمولاً استخوان‌های پا و بازو را تحت تأثیر قرار می‌دهند. امکان دارد در جمجمه هم یافت شوند. اکثر تومورهای سلول غول‌آسا خوش‌خیم هستند و در بیماران بین ۲۰ تا ۴۰ سال رخ می‌دهند.
تومور استئوم[23]
استئوم‌ها تومورهای خوش‌خیم استخوانی (زائده‌ی استخوان جدید) هستند که معمولاً در قاعده جمجمه و استخوان‌های صورت ایجاد می‌شوند. این تومورهای کُندرُشد عموماً هیچ علائمی ایجاد نمی‌کنند. با این حال، اگر استئوم بزرگ در نواحی خاصی از مغز رشد کنند، ممکن است سبب ایجاد مشکلاتی در تنفس، بینایی یا شنوایی شوند.
دیگر ضایعات و کیست‌های خوش‌خیم مغزی
کیست عنکبوتیه [24]
کیست‌های عنکبوتیه، کیست‌های مغزی رایجی هستند که در غشاهای اطراف مغز ایجاد می‌شوند و پر از مایع مغزی نخاعی هستند. معمولاً از تولد، بدون علائم، همان جا هستند و اغلب هم بدون درمان باقی می‌مانند.
کیست کلوئیدی [25]
توده‌ای خوش‌خیم که در بطن سوم مغز ظاهر می‌شود. می‌تواند مجاری مایع مغزی نخاعی را مسدود کند و سبب سردرد و هیدروسفالی شود، یا به طور کاملاً اتفاقی پیدا شود. اغلب با جراحی برداشته می‌شود، مخصوصاً اگر هیدروسفالی ایجاد کرده باشد.
کیست درموئید یا اپی‌درموئید [26]
کیست‌های درموئید و اپی‌درموئید توده‌های کُندرُشدی هستند که از باقی‌مانده‌ی بافت پوست در دوران رشد رویانی شکل می‌گیرند. با جراحی درمان می‌شوند و اگر ریشه‌کنی کامل در طول جراحی اولیه امکان‌پذیر نباشد، پس از جراحی فرآیندهایی برای ایمنی انجام شوند.
انسفالوسل [27]
انسفالوسل بیرون‌زدگی کیسه‌شکل مغز و غشاهایی که آن را پوشانده‌اند از شکافی در جمجمه است. نقصی مادرزادی است و زمانی رخ می‌دهد که لوله‌ی عصبی –که مغز و نخاع شوکی در آن شکل می‌گیرند– در طول رشد جنینی به طور کامل بسته نمی‌شود. انسفالوسل می‌تواند در قاعده‌ی جمجمه، بالا یا پشت جمجمه، یا بین پیشانی و بینی رخ دهد. می‌تواند سبب ناهنجاری‌هایی در صورت و کاسه‌ی سر شود که با جراحی درست می‌شود. به گفته‌ی مراکز کنترل و پیشگیری بیماری، هر ساله حدود یک از ۱۰,۰۰۰ نوزاد متولد در ایالات متحده انسفالوسل دارند.
دیسپلازی الیافی [28]
دیسپلازی الیافی یک اختلال نادر استخوانی است که در آن بافت‌های الیافی شبیه به زخم به جای استخوان‌های معمولی ایجاد می‌شوند. هر چه قدر که استخوان بیشتر رشد می‌کند، بافت الیافی تدریجی گسترش می‌یابد و استخوان را تضعیف می‌کند. دیسپلازی الیافی معمولاً در قاعده‌ی جمجمه و استخوان‌های صورت، ران، ساق، دنده، بازو یا لگن رخ می‌دهد. دیسپلازی الیافی می‌تواند منجر به درد و شکستگی یا بدشکلی استخوان‌ها شود. بدشکلی شدید استخوان‌های صورت می‌تواند سبب از دست رفتن بینایی یا شنوایی شود. در موارد خاص، امکان دارد یک قسمت استخوانیِ مبتلا، سرطانی شود.
کیست شکاف راتکی [29]
کیست‌های شکاف راتکی زوائد پر از مایع خوش‌خیمی هستند که به کندی در فضای بین نواحی جلو و پشت غده‌ی هیپوفیز ایجاد می‌شوند. بیشتر کیست‌های شکاف راتکی در بزرگسالان یافت می‌شوند، با این حال در طول رشد جنینی شکل می‌گیرند.
ضایعه‌ی راس سنگی [30]
ضایعات راس سنگی ناهنجاری‌هایی هستند که در نوک استخوان جمجمه کنار گوش میانی ایجاد می‌شوند. رایج‌ترین نوع ضایعات راس سنگی، گرانولوم کلسترولی خوش‌خیم است که یک کیست می‌باشد. دیگر ضایعات راس سنگی شامل نوروم شنوایی و تومورهای قاعده‌ی جمجمه هستند. بیشتر ضایعات راس سنگی خوش‌خیم هستند. با این حال امکان دارد بیماران مبتلا به دیگر انواع سرطان ضایعات راس سنگی پخش‌شونده (متاستازشونده) ایجاد کنند.
تومورهای مغزی با درجه‌های متنوع (از خوش‌خیم‌تر تا بدخیم)
تومور گلیوم [31]
گلیوم نوع رایج تومورهایی است در مغز منشأ دارند ولی گاهی در نخاع شوکی هم یافت می‌شوند. حدود ۳۳٪ همه‌ی تومورهای مغزی گلیوم هستند. این تومورها از سلول‌های گلیالی منشأ می‌گیرند که نورون‌ها را احاطه و از آن‌ها پشتیبانی کنند. چندین نوع سلول گلیال وجود دارند بنابراین انواع زیادی کلیوم هم وجود دارند. از جمله:
- آستروسیتوم [32]
- شکل رایجی از آن آستروسیتوم پیلوسیتیک –تومور مغزی خوش‌خیم نشأت‌گرفته از سلول‌های مغزی پشتیبان– است و معمولاً در بزرگسالان جوان یا کودکان یافت می‌شود.
- اولیگودندروگلیوم[33]
- گلیوبلاستوم، یک نوع تومور خاصه‌تهاجمی
آگاهی درباره‌ی گلیوم‌ها طی سالیان ارتقا یافته است. گلیوم‌ها بسته به نوع سلول‌هایی که شکلشان می‌دهند و جهش ژنتیکی این سلول‌ها، می‌توانند حالت تهاجمی بیشتر یا کمتری داشته باشند. اغلب یک مطالعه‌ی ژنتیکی از تومور انجام می‌شود تا بهتر درک کنیم ممکن است چه رفتاری بروز دهد. مثلاً گلیوم‌های منتشر در خط میانی[34] یا گلیوم‌های همیسفریک[35] انواعی از گلیوم هستند که تازه تشریح شده‌اند و جهش‌های ویژه‌ای دارند که ماهیت تهاجمی‌ترشان را ناشی شده است.
تومورهای اپندیمی [36]
تومورهای اپاندیمی از آستر بطن‌ها یا کانال مرکزی نخاع شوکی نشأت می‌گیرند. نادر هستند و می‌توانند در هر قسمتی از مغز یا نخاع شوکی ظاهر شوند. انواع مختلفشان شامل:
- ساب‌اپندیموم [37]
- میکسوپاپیلاری اپندیموم [38]
- اپندیموم [39]: اپندیموم‌ها هم مثل گلیوم‌ها می‌توانند جهش‌های ژنتیکی ویژه‌ای داشته باشند. امکان دارد رفتارشان بسته به جایی که در سیستم عصبی واقع شده‌اند، تفاوت داشته باشد.
تومور همانژیوپری‌سیتوما [40]
همانژیوپری‌سیتوماها تومورهای قاعده‌ی جمجمه‌ی نادری هستند که رگ‌های خونی را درگیر می‌کنند. اغلب همانژیوپری‌سیتوماها در بافت‌های نرم پا، ناحیه‌ی لگن، سر و گردن و برخی هم ممکن است در حفره‌ی بینی و سینوس‌های پارانازال ایجاد شوند. این تومورها امکان دارند خوش‌خیم یا بدخیم باشند.
تومورهای سلول زایا [41]
در طول رشد عادی یک رویان و جنین، سلول‌های زایا معمولاً تبدیل به تخم (در مؤنث) یا اسپرم (در مذکر) می‌شوند. هر چند اگر سلول‌های زایا اشتباهی به مغز بروند می‌توانند تبدیل به تومور شوند. تومورهای سلول زایا می‌توانند خوش‌خیم یا بدخیم باشند. بعضی انواع تومورهای سلول زایا شامل ژرمینوم[42]، کارسینوم رویانی[43]، تومورهای کیسه‌ی زرده و تِراتوم[44] هستند. اغلب در طول بلوغ تشخیص داده می‌شوند و بر پسران بیش از دختران تأثیر می‌گذارند.
تومورهای پینه‌آل [45]
تومورهای پینه‌آل آن تومورهایی هستند که پر ناحیه‌ی غده‌ی پینه‌آل ظاهر می‌شوند. در عمق زیادی در مغز قرار دارند و می‌توانند با مسدود کردن مجاری مایع مغزی نخاعی سبب هیدروسفالی شوند. انواع مختلفی از تومورهای پینه‌آل با رفتارهای متفاوت وجود دارد، از جمله؛ پینه‌ئوسیتوم، تومورهای پارانشیمی پینه‌آل با تمایز متوسط، و پینه‌آلوبلاستوم. دیکر تومورها مثل گلیوم، تراتوم و تومورهای سلول زایا هم می‌توانند در ناحیه‌ی پینه‌آل ظاهر شوند. امکان دارد یک تست خون یا بزل نخاع برای جستجوی مارکرهایی تجویز شود که به تشخیص تومور پینه‌آل کمک می‌کنند. در نمونه‌های دیگر، جراحی برای تکه‌برداری تجویز می‌شود.
دکتر محمد صمدیان دارای مدرک دانشنامه تخصصی از دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی رتبه ممتاز بورد تخصصی جراحی اعصاب کشور می باشد. وی در حال حاضر با رتبه علمی استاد تمام گروه جراحی مغز و اعصاب دانشگاه در حال فعالیت است. از مهم ترین سوابق علمی وی میتوان به کسب رتبه اول دوره پزشکی عمومی اشاره کرد. ایشان از سال ۱۳۸۲ تاکنون در زمینه آموزش و تربیت دستیاران در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و بیمارستان لقمان و بیش از۴۰ نفر از شاگردان ایشان به عنوان جراح و مغز و اعصاب در کشور مشغول به فعالیت می باشند. ایشان چندین بار در کنگره های بین المللی به عنوان سخنران شرکت کرده اند. دکترمحمد صمدیان عضو انجمن جراحان مغز و اعصاب ایران و اروپا می باشند و در زمینه برگزاری چندین کنگره مغز و اعصاب و به عنوان دبیر برگزارکننده فعالیت داشته اند. عضو کمیسیون های علمی در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و در نظام پزشکی می باشند. ایشان از اولین کسانی بوده اند که در زمینه جراحی آندوسکوپی مغز و قاعده جمجمه و جراحی هیپوفیز از سال ۸۲ تا کنون به عنوان یکی از پیش گامان حیطه جراحی آندوسکوپی، تومورهای هیپوفیز و قاعده جمجمه و جراحی آندوسکوپی مغز فعالیت داشتند و در کارگاه ها و کنگره های مختلف داخلی و خارجی نسبت به ارائه سخنرانی و آموزش همکاران جوان فعالیت داشتند و همچنین در زمینه جراحی ستون فقرات و سه دوره متوالی از سال ۱۳۸۸ تاکنون به عنوان رئیس انجمن ستون فقرات AO در ایران فعالیت داشته و در این زمینه چندین کنگره و کارگاه آموزشی برگزار نموده اند.
لیست انگلیسی عبارات مقاله :
[1] Meningioma
[2] Pituitary Adenoma
[3] Craniopharyngioma
[4] Schwannoma
[5] Acoustic neuromas
[6] vestibular schwannoma
[7] vestibular
[8] Nasopharyngeal Angiofibroma
[9] Choroid Plexus Tumor
[10] hydrocephalus
[11] choroid plexus carcinoma
[12] Dysembryoplastic neuroepithelial tumors
[13] ganglioglioma
[14] gangliocytoma
[15] rosette
[16] neurofibrom
[17] neurofibromatosis
[18] Hemangioblastoma
[19] Von Hippel-Lindau
[20] Chondroma
[21] paranasal sinuses
[22] Giant Cell Tumor
[23] Osteomas
[24] Arachnoid Cyst
[25] Colloid Cyst
[26] Dermoid or Epidermoid Cyst
[27] Encephalocele
[28] Fibrous Dysplasia
[29] Rathke’s Cleft Cyst
[30] Petrous Apex Lesion
[31] Glioma
[32] Astrocytoma
[33] Oligodendroglioma
[34] diffuse midline glioma
[35] hemispheric gliomas
[36] Ependymal Tumors
[37] Subependymoma
[38] Myxopapillary Ependymoma
[39] Ependymoma
[40] Hemangiopericytomas
[41] Germ Cell Tumors
[42] germinoma
[43] embryonal carcinoma
[44] teratoma
[45] Pineal Tumors
