ورم مغز (ادم مغزی): از ایجاد تا گزینه های درمان

ورم مغز (ادم مغزی) زمانی رخ می دهد که مایعات اطراف مغز افزایش یافته و منجر به بالا رفتن فشار مغز (فشار درون جمجمه ای) شوند. ورم و التهاب واکنش طبیعی بدن نسبت به آسیب هستند. اما ادم مغزی آن التهابی از مغز است که به دلیل افزایش فشار مایع مغزی نخاعی ایجاد شده باشد و در تمامی بخش های مغز نیز ممکن است رخ دهد. به گفته دکتر محمد صمدیان جراح برجسته مغز و اعصاب تهران در کلینیک قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، ادم مغزی در صورت عدم درمان به موقع می تواند عوارض و آسیب های جدی ایجاد نماید که به دلیل کاهش خون رسانی و افت اکسیژن و مواد مغذی در بافت های مغز است. آسیب های ناشی از ادم مغزی می توانند بسیار خطرناک غیر قابل بازگشت و حتی در برخی اوقات کشنده باشند. به طور معمول جراحی و شانت گذاری در کنار دارو درمانی به طور موفق ادم مغزی را درمان می نمایند.

ادم مغزی که از آن به ادم مغزی نیز یاد می شود یکی از وضعیت های اورژانسی جراحی مغز و اعصاب است که می تواند جان افراد مبتلا را بصورت جدی تهدید کند. در ادم مغزی، افزایش مایع مغزی نخاعی درون جمجمه منجر به افزایش فشار درون جمجمه ای (ICP) می شود. افزایش فشار درون جمجمه ای به نوبه خود منجر به کاهش جریان خون در بافت ها و سلول های مغزی می شود که در نتیجه اکسیژن و مواد غذایی دریافتی مغز در آن نقاط را کم می کند. در نتیجه این نقصان مغز در آن ناحیه که فشار بیشتر است دچار ورم و آماس می شود.

به طور معمول ورم (ادم) مغزی به سرعت رخ داده و می تواند به راحتی منجر به تخریب عصبی مغز و یا حتی مرگ شود. به گفته دکتر محمد صمدیان جراح برتر مغز و اعصاب ایران در ساختمان پزشکان آسیا، گاهی اوقات، به ویژه زمانی که دیر به جراح مغز و اعصاب مراجعه نمایید، درمان ورم (ادم) مغزی بسیار دشوار است. همچنین، ادم مغزی می تواند آسیب های جبران ناپذیری برای بافت مغز ایجاد کند که مادام العمر می باشند.

ادم مغزی (ورم مغز) در تمامی نقاط مغز ممکن است ایجاد شود. در عین حال ممکن است تمامی مغز دچار ادم شده و یا فقط نواحی خاص و محدودی درگیر آن شوند که محل و میزان وسعت آن بستگی به علت ایجاد ورم (ادم) مغزی دارد.

بیماری ادم مغزی که به آن ورم یا آماس مغزی نیز گفته می شود وضعیتی است که در آن تورم به دلیل محبوس شدن مایعات در مغز رخ داده است. به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران بیماری ادم مغزی می توان جریان طبیعی خون در مغز را مختل نماید. در نتیجه اکسیژه و مواد غذایی به مغز نرسیده و انواع آسیب های مغزی تا مرگ مغز ممکن است رخ دهند. این وضعیت می تواند کانونی و محدود بوده و یا کل مغز فرد بیمار را درگیر نماید.

با توجه به اینکه ورم مغزی ناشی از افزایش فشار درون جمجمه است، ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شود. شناخت دلیل زیربنایی و اصلی بروز ادم مغزی در فرآیند درمانی، امری کلیدی است. برخی از مهمترین علل بروز ادم (ورم) مغزی عبارتند از:

به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب دانشگاه شهید بهشتی تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، دلایل متعددی می توانند منجر به ورم سر و ادم مغزی شوند که مهم ترین آنها عبارتند از:

ورم شقیقه یا آرتروز عروق گیجگاهی به طور معمول در سنین بالای 50 سالگی رخ می دهد. این بیماری بسیار نادر بوده و حدود 5 نفر در هر 10 هزار نفر ممکن است دچار آن شوند. به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب دانشگاه شهید بهشتی تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، علت ورم شقیقه هنوز به درستی شناخته نشده است. یکی از علل بروز آرتروز گیجگاهی خطای پاسخ ایمنی بدن باشد. اغلب موارد آرتروز و ورم شقیقه در افرادی رخ می دهد که مبتلا به بیماری پلی میالژی رماتیسمی مبتلا هستند.

با توجه به شباهت پایه بسیاری از علایم ادم مغزی به سایر بیماری های مغز و اعصاب، بدون وجود امکان معاینه و آزمایش کامل تشخیص علایم و عوارض ادم مغزی برای جراحان مغز و اعصاب دشوار است. افزون بر این علایم و عوارض ادم (ورم) مغز بستگی کاملی به شدت، علت و محل بروز آن در مغز دارد. علایم عمده و احتمالی ورم مغزی به شرح زیرند:

در صورت شدت ورم مغز و افزایش فشار درون جمجمه، ممکن است جریان خون و اکسیژن به بخش های حساس قاعده مغز که مرکز کنترل هوشیاری هستند مختل شود. به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب دانشگاه شهید بهشتی تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، در ابتدا فرد ممکن است سرگیجه، حالت تهوع، و مشکلات بینایی را تجربه کند. اما با شدت گرفتن ورم مغز و عدم درمان به موقع احتمال از دست رفتن هوشیاری و کما بسیار زیاد می شود.

به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب در کلینیک قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، ادم مغزی وضعیتی خاص است که تشخیص آن برای اکثر جراحان مغز و اعصاب بدون انجام معاینات و آزمایشات کافی، امکان ناپذیر است. تشخیص بسته به علایم بیمار و علل زیربنایی آن صورت می گیرد. به طور معمول فرآیندهای تشخیصی برای ادم (ورم) مغز عبارتند از:

• معاینات جسمانی سر و گردن برای مشخص ساختن درد، ناراحتی، و یا ناهنجاری ها
• تصویر برداری مغزی CT اسکن یا MRI برای مشخص ساختن محل ورم (ادم) مغزی
• آزمایش خون برای بررسی علل عفونی /ویروسی، توموری و… احتمالی بروز ورم مغزی
• معاینات اعصاب مغزی
• کشیدن آب نخاع برای تشخیص دقیق علت ورم مغزی

ورم مغزی یک وضعیت اورژانسی محسوب می شود. هنگامی که ورم مغزی رخ می دهد، به دلیل افزایش فشار درون جمجمه، فشار کلی به تمامی بخش های مغز بالا رفته و امکان همه گونه آسیب به بافت های مختلف مغزی وجود دارد. به گفته دکتر محمد صمدیان استاد برتر جراحی مغز و اعصاب تهران در ساختمان پزشکان آریا، هنگام ورم مغز امکان مسدود شدن جریان خون مغز در نقاط مختلف، پارگی عروق مغزی، و له شدن و کوفتگی مغزی وجود دارند که همگی ممکن است خدای نکرده منجر به فوت بیمار و یا ضایعات مرگبار مادام العمر شوند.

درمان قطعی ادم مغزی بستگی به تشخیص علت ایجاد و کنترل پایدار وضعیت بیمار دارد. ورم مغز می تواند منجر به عوارض وخیم و غیر قابل بازگشت شود. میزان پاسخگویی درمان بستگی به محل دقیق ادم، شدت ورم، و سرعت عمل بیمار در مداوای ادم مغزی خود دارد. ادم مغزی یکی از اورژانس های جراحی مغز و اعصاب است و به گفته دکتر محمد صمدیان جراح برتر مغز و اعصاب ایران، باید به سرعت درمان شود تا جلوی مرگ بیمار را بگیریم. روش های درمان ورم مغز (ادم مغزی) بر اساس شدت و دلیل ایجاد آن ممکن است متفاوت باشند. اما به طور کلی فرآیند درمانی شامل اقدامات زیر است:

• دارو درمانی:

داروهای مورد استفاده به طور معمول شامل داروهای رقیق کننده خون و ضد التهاب هستند. داروی معروف در این زمینه وارفارین است. در گذشته پزشکان آسپیرین را نیز تجویز می نمودند، اما اکنون به دلیل افزایش احتمال خونریزی مغزی، تجویز آسپیرین در این موارد ممنوع است.

• جراحی:

در موارد شدید ادم (ورم) مغزی، جراحان مغز و اعصاب با جراحی اقدام به برداشتن بخشی از جمجمه و ترمیم بخش آسیب دیده، و رگ های پاره شده مغز می نمایند. یکی دیگر از تکنیک های جراحی شامل ونتریکولوستومی است که طی آن لوله ای پلاستیکی به درون جمجمه وارد می شود تا مایعات مغزی نخاعی اضافی را خارج کند.

• شانت گذاری:

شانت گذاری یک روش جراحی بسیار ایده آل برای تخلیه استاندارد مایع مغزی نخاعی اضافی از درون جمجمه، کاهش فشار درون جمجمه و در نتیجه کاهش ادم (ورم) مغزی است. در این شیوه لوله ای به همراه پمپ مخصوص در درون جمجمه نصب می شود که انتهای آن به درون جریان خون و یا حفره شکمی می رود و مایع مغزی نخاعی اضافی به تدریج به آنجا پمپ می شود. پمپ شانت ها قابلیت برنامه ریزی داشته و فقط زمانی که فشار درون مغز از حد معینی بالاتر برود فعال می شوند.

• کاهش دما (هایپوترمی):

در این روش دمای بدن را به طور موقت (حدود 14 ساعت) با استفاده از مایعات سرد و یا کیسه های یخ پایین می آورند تا ورم مغزی کاهش یابد.

• اسموتراپی:

در این روش از داروهایی استفاده می شود که آب را از مغز و مایع مغزی نخاعی به خود جذب می کنند. به این ترتیب فشار داخل جمجمه کم شده و التهاب مغزی کاهش می یابد.

• اکسیژن درمانی پر فشار:

با استفاده از دستگاه های تنفسی، چادر اکسیژن و یا محفظه های خاصی که درون آنها سطح اکسیژن بالاتر از حد عادی است اکسیژن مورد نیاز مغز تامین شده و التهاب مغزی کاهش می یابد.

ادم مغزی وضعیتی جدی است که می تواند آسیب های دراز مدتی به کارکردهای شناختی، حافظه و تفکر مغز وارد آورد. طبق تجربه دکتر محمد صمدیان جراح برتر مغز و اعصاب تهران در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، در تقریباً تمامی مورد ادم مغزی عوارض آن تا چند مدت باقی می مانند. مشکلات و عوارضی که به تدریج بر طرف می شوند، بستگی به شدت، محل و علت بروز ورم مغزی شما دارند. برخی علایم رایج که در دوره نقاهت بعد ادم ممکن است تجربه کنید عبارتند از:

این علایم به تدریج ظرف چند هفته محو می شوند. گاه داروهای مسکن توسط دکتر برای کاهش دردهای شما تجویز می شوند. اما در صورتی که علایم آزارنده ای را پس از درمان ادم (ورم) مغزی خود تجربه می کنید و یا به مرور زمان این علایم کاهش نیافتند، حتماً با جراح مغز و اعصاب خود تماس گرفته و او را در جریان قرار دهید.

همچنین، در پاره ای موارد شما نیازمند مداخلات درمانی خاصی هستید که بسته به آسیب مغزی ناشی از ادم متفاوت است. برخی از بیماران دچار ادم مغزی در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران پس از درمان ورم مغز خود نیازمند توانبخشی، کار درمانی، گفتار درمانی، روان درمانی، نوروتراپی، اکسیژن درمانی پر فشار، آب درمانی، ماساژ درمانی، و طب سوزنی برای بهبود سریعتر و بهتر خود هستند. امروزه تکنیک های خاص توانبخشی عصبی شناختی برای درمان و بهبود سریع مشکلات حافظه، تمرکز، و تفکر تجویز می شوند که نتایج رضایت بخشی دارند.